Samadov sherzodning xalqaro iqtisodiyot fanidan mustaqil ishlari

4-Mavzu: Mintaqaviy iqtisodiy integratsiya.
XX asr boshlarida jahon xo‘jaligida o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq quyidagi ikki tendensiya harakat qilmoqda: - jahon xo‘jaligi yaxlitligining shakllanish jarayoni — globallashuv; - mintaqaviy iqtisodiy integratsiya.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya atamasi XX asming 30- yillarida nemis va shved iqtisodchilarining asarlarida birinchi marta ishlatilgan. Integratsiya so‘zi lotin tilida «integratio» so‘zidan olingan bo‘lib, «qo‘shilib ketish», «birlashish», «qismlarning bir butunlikka aylamshi» deb taijima qilinadi. Xalqaro iqtisodiy integratsiya, deganda milliy xo‘jaliklar o‘rtasida chuqur barqaror o‘zaro aloqalar va mehnat taqsimoti asosida ishlab chiqarishning yuqori darajadagi baynalmilallashuvi tushunilib, u qator mamlakatlar takror ishlab chiqarish tarkibining asta-sekin qo‘shilib ketishiga olib keladi.
Zamonaviy dunyoda yolg'iz rivojlanish qiyin, buni dunyoning barcha mamlakatlari tushundi. Barqaror o'sish katta umumiy bozorga kirish va xalqaro mehnat taqsimotida ishtirok etishni talab qiladi. Shu bilan birga, davlatlar o'z iqtisodlarini himoya qilishga intiladi. O'z bozorlarini himoya qilish va boshqa davlatlar o'rtasida muvozanatni saqlash uchun mintaqaviy integratsiyaning turli shakllari qo'llaniladi. Bu ob'ektiv jarayonlar, mamlakatlar o'z iqtisodiy agentlari uchun maksimal foyda olish uchun turli integratsiya loyihalarida ishtirok etadilar.
Mintaqaviy integratsiya bir guruh mamlakatlarning turli sohalarda - harbiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy sohalarda o'zaro hamkorligini kuchaytirishdir. Mamlakatlar a'zolar uchun eng qulay davlat rejimini yaratadilar. Integratsiya yangi hamjamiyatni yaratishni o'z ichiga oladi, u kattaroq, "miqyosdagi iqtisodlar" orqali foyda olishga harakat qiladi. Birlashtirilgan resurslar alohida mamlakatlarning imkoniyatlariga kirmaydigan muammolarni hal qilish imkonini beradi. Integrasiya jarayonida mamlakatlar iqtisodiyoti oʻzaro taʼsir qiladi, birgalikdagi ishlarga moslashadi, birlashadi.
Yuzdan ortiq mintaqaviy savdo kelishuvlari mavjud bo'lib, ularning soni mamlakatlar o'zlarining iqtisodiy va siyosiy manfaatlari va ustuvorliklarini qayta konfiguratsiya qilish jarayonida doimiy ravishda rivojlanib bormoqda. Misol tariqasida aytadigan bo’lsak :
Shimoliy Amerika erkin savdo kelishuvi (NAFTA) erkin savdo va savdo bloklari ommalashgan va ijobiy qabul qilingan davrda vujudga kelgan. 1988 yilda Qo'shma Shtatlar va Kanada Kanada-Amerika Qo'shma Shtatlari erkin savdo shartnomasini imzoladilar. U tasdiqlangan va amalga oshirilganidan ko'p o'tmay, Amerika Qo'shma Shtatlari Meksika bilan ham xuddi shunday kelishuv bo'yicha muzokaralarni boshladi. NAFTA maqsadi Kanada, AQSh va Meksika o'rtasidagi savdoni rag'batlantirish edi. Tariflar va savdo to'siqlarini kamaytirish orqali mamlakatlar kompaniyalar tovarlarni o'tkazishdan foyda olishlari mumkin bo'lgan erkin savdo zonasini yaratishga umid qilmoqda.
Janubiy Amerika: MERKOSUR . Janubning umumiy bozori, Mercado Comun del Sur yoki MERCOSUR, dastlab 1988 yilda Braziliya va Argentina o'rtasida mintaqaviy savdo shartnomasi sifatida tashkil etilgan va keyin 1991 yilda Urugvay va Paragvayni o'z ichiga olgan holda kengaytirilgan. So'nggi o'n yil ichida Boliviya, Chili, Kolumbiya, Ekvador va Peru assotsiatsiyalangan a'zolar bo'ldi, Venesuela esa to'liq a'zo bo'lish jarayonida. MERCOSUR tarkibiga kiruvchi barcha Lotin Amerikasida yaratilgan boylikning deyarli yarmini hamda aholining 40 foizini tashkil qiladi. Hozirda Yevropa Ittifoqi, NAFTA va Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasidan (ASEAN) so‘ng dunyodagi to‘rtinchi yirik savdo bloki bo‘lib, guruh strategik jihatdan o‘z tarkibiy qismlarining iqtisodlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, ularga xalqaro miqyosda raqobatbardosh bo‘lishga yordam beradi.
Mintaqaviy iqtisodiy integratsiya mintaqaviy asosda erkin va adolatli savdoni rivojlantirishga qaratilgan harakatlarni anglatadi. Bu kabi uyushmalar mamlakatlar ududidagi ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko’rsatuvchilarni qo’llab quvvotlash maqsadida ochiladi yoki mintaqada keng iqtisodiy samarani oshirish yoki boshqa mintaqalardagi ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko’rsatuvchilarni zaiflashtirish maqqsadida ochiladi. Bunda bir nechta mamlakatlar ya’ni mintaqah hududidagi ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko’rsatuvchilar katta daromadga ya’ni samaraga erishadi .