Самарқанд уалаяти мисалинда ) Кирисиу Озбекстан айемги қалаларинин (Бухара, Самарқанд) колеми-жойбарластирилган шешиминде мешиттин тарийхий қалиплесиуи

Намазгоҳ мешити (ХII асир)
Намазгоҳ - бул мешиттин айриқша тури болип, ол жагдайда хизмет тек мусулманлардин эки тийкарги байрами ҳам Рамазон кунлеринде амелге асирилади. Олар текгана қала халқин, балки онин атирапиндагиларда жийналади. Обиекттин архитектуралиқ тури онин функтсионал мақсети менен белгиленеди - намаз оқиушилар ушин улкен майдан, мешитте қубла тарепте туратугин текше уяси (Макка тареп қараган) ҳам менбар бар эди.
Сол себепли Намазгоҳ қала сиртинда, эркин аймақта қурилган. Мешит фронтал қурилис болип, бос меҳраб дийуали ҳам майдана қараган қамарлари бар. Бухара намазгоҳи даслеп бир дийуалдан ибарат болип, миҳраб орни болган. Тек 16 -асирде мешит гумбезли галереяга айлантирилди. Сол асирдин басларинда да жумахон намазгоҳида намаз кунлеринде Кўкбари (ешки гуреси) халиқ ойинлари исленен.
Ҳазрати Баҳоуддин Нагисбандий комплекси (мешиттен ибарат )
Муқаддес Шайиқ Баҳоуддин Нагисбандий мазари Бухарада, Қазан уалаятинин “Бухара” соухози аймагиндаги Касри-Орифон ауилинда жайласқан. Аулие комиу этилген ориндаги эстелик комплекси қайта -қайта қайта қурилди, себеби ҳар бир Бухара ҳукимдари озинин кенейтпесин жаратиуди оз миннети деп билди.
Бугини куне шекем сақланип қалган Баҳоуддин қабри ансамбли қурамина 1545 жилда Хон Абдулазиз тарепинен қурилган заулим мешиттеги кен намазхана - сўфийлар макани киреди. Эки эйуонли, бири минарга қараган улкен мешит 18-асир орталаринда Хон Абул-Фаёзнин анаси тарепинен қурилган.
Некропол ҳаулисинин ишки болегинде жайласқан таги бир мешит дерлик бир асирден кейин Ҳаким қушбеги тарепинен қурилган. Қизиқли уақиялар Бухарадан муқаддес некрополгача болган жол қурилиси менен байланисли. Онин қурилис тарийхи Бухара амирлери омирбаянинда сондай сувретленен: “Амир Насруллохон Боҳодур акеси опатина шекем Қарси қаласинда қушбеги болган.
1826 -жилда муборак амир Айдар опат этди ҳам Бухара тахти сол жилдин 6 -октябрдан 19 -декабрге шекем ҳукимранлиқ эткен шаҳзода Ҳусайна мийраслар болип отти, кейининен укеси Умархон тарепинен уули затланди Умархон да қисқа муддет Бухарани басқарди. уақит - торт ай. Амир Насрулла аскер топлап, Ҳаким қушбегидан жардем сорап, бирадар олтириуди жазалау мақсетинде Бухарага журиу баслайди.
Амир Насрулло тахтга шигиуинан бир неше кун алдин Файзиобод қасинда аскерин тарк этип, муқаддес шайиқ Баҳоуддин қабрини зиярат этип, ант ишиб: “Егер амир болсам, Бухарадан қабирге шекем ҳар ҳапте пияда ҳаж этемен. муқаддес шайиқнин". 1827-жил 24-апрелде Насруллохон Боҳадур тахтга ўтирди.
уадеси бойинша даслепки ҳаж зияратин Баҳоуддин мазарина этди. Бирақ жаман жол они чарчатиб қойди ҳам жас амир они улкен Бухара даруазасинан Шайиқ Баҳоуддиннин муқаддес мазарина шекем асфалт қилиуди буйирди. Тез арада онин буйриги атқарилди”.
Бухаранин сонги амири Сайид Мир-Алимхон озинден алдини амирлердин дастурлеринени дауам эттириб, некропол қасинда бир қанша жамиетлик имаратлари, атап айтқанда, кен мийманхана ҳам улкен жууиниу болмеси қурдирди. Эстелик комплекси турақли турде қурилган.
Бул жерде, комплексде эки муқаддес қудиқ бар. Толиқ ати Саид Муҳаммад Баҳоуддин Нагисбандий ибн Саид Жалолиддин болган Шайиқ Баҳоуддина минлаган зияратшилар, саяхатшилар ҳам мусулман диндорлар мудами барип, сейил этиуеди. Бул муқаддес даргайга уш рет зиярат қилиу Маккага ҳаж қилиу менен эсе болип табилади. Бул болимлерде Муҳаммад пайгамбар атинан кейин Шайиқ Баҳоуддин ати эн ҳурметке ие болган. Мўмин киси оган жолдас болиуин қалесе, шайиқ Баҳоуддина дууа этип, балодан сийқирлиқ ретинде тилсимли созлерди айтади : “Иа Баҳоуддин бала гардон” (“Ей, Баҳоуддин, балелерден қутқариуши”).
Имонлиларнин пикирине коре, бул оларга озлерин нопоклардан қоргауга жардем берди. Адамлар озлерин залелден, қастеликтен қоргауши болсалар, жолда дууа сўрасалар, Баҳоуддиннин муқаддеслигине шақириқ этедилер. ҳам сондай болдиқи, аулиеден шафоат ямаса жардем сораган киси мудами оларди қабиллади.