Samarqand davlat chet tillar instituti roman-german tillar fakulteti ispan va italyan tillari kafedrasi

Birinchi.bob. O’zlashma gaplarning tarjimada o’rni va ahamiyati
1.1-bandda. "O’zlashtirma olish" atamasi va uning turli xil tushunchalari
O’zlashtirma olish" atamasi va uning turli xil tushunchalario’zlashtirma olishning mavjud ta'riflarini taqdim etadi, o’zlashtirma olish, o'zlashtirilgan so'z, xorijiy so'z va boshqalarni ajratish uchun asos beradi. til boshqasiga (R. A. Budagov, V. M. Jirmunskiy, V. Yu. Rozentsveyg va boshqalar) va 1.2-bandda. "O’zlashtirma olish turlari" o’zbek tiliga o'zlashtirilgan so'zlarning mavjud tasniflarini taqdim etadi. Tipologiya asosida yotgan mezonga qarab, quyidagi tasniflarni ajratish mumkin: manba tili bo'yicha (L.P.Krysin va boshqalar), olingan vaqt bo'yicha (V.M.Aristova, S.A.Belyaeva va boshqalar), rivojlanish darajasi bo'yicha (V.M.Aristova, I.V.Arnold). , S. A. Belyaeva, A. A. Bragina, L. P. Krisin, E. Haugen, E. I. Charikova va boshqalar), til darajalari bo'yicha (L P. Krysin), o'zlashtirilgan so'zlarning qo'llanish sohasiga ko'ra (A. Yu. Romanov va boshqalar). , matndagi stilistik roliga ko‘ra (M. I. Fomina va boshqalar) alohida leksemalarning o‘zlashtirilishi bilan bir qatorda italyan tilidan o‘zlashtirilgan so‘z yasovchi uyalarning ayrim misollarini (masalan, signor, signora, signorina, signoria) ko‘rib chiqamiz. . O’zlashtirma olishni tavsiflashning yana bir muhim bosqichi semantik jarayonlarni tahlil qilishdir.
rivojlanishi jarayonida yuzaga keladi. Maqolada o’zbek tili tizimi tomonidan so'zning rivojlanishi jarayonida yuzaga keladigan semantik jarayonlarning turlari (denotatlar doirasining kengayishi, denotatlar doirasining torayishi, yangi leksik-semantikaning paydo bo'lishi) asosida italyanizmlarning muallif tasnifi taklif etiladi. variantlar).
Manba tilini aniqlash muammosi til-etimon, manba til / donor til, qabul qiluvchi til va vositachi til tushunchalari o'rtasidagi munosabatni o'rnatadi, shuningdek, etimologik nuqtai nazardan ba'zi o’zlashtirmalarni tahlil qilish natijalarini taqdim etadi.
18-asr o’zbek tilining lug'atini tuzuvchilarga amal qilib, biz asl etimon (genetik manba, so'zning ildizi shakllangan til) va donor til / manba tili (o'ziga xos) tushunchalarini ajratamiz. so'zning tarixiy manbai, o'zlashtirilgan ma'no shakllangan til). Masalan, barakan [it. barracano, Ar dan. barrakan], dekanter [u. karafinna, Ar dan. g‘arraf], matras, to‘shak [u. materazzo, ar dan. matrah yostiq] va sirokko [u. sirokko, ardan. sark east] (SSB) - o’zbek tiliga italyan tilidan olingan bo'lib, ular o'z navbatida tegishli arab ildizlaridan shakllangan (italyan tilining lug'ati bu ildizlarning arab tilidan olinganligini tasdiqlaydi). Bu so'zlar uchun biz italyan tilini donor til, arab tilini esa etimon til deb hisoblaymiz.
Ayrim leksemalarning manba tili masalasini hal qilish uchun L.P. Krisin nafaqat lingvistik, balki ekstralingvistik ma'lumotlarga ham tayanishni taklif qiladi. Jins, bank, muslin, galliard, passacaglia kabi leksemalarni shu tarzda tahlil qilishga harakat qildik.Bir misol keltiraylik.
Passacaglia [bu. passacaglia, ispancha pasacale tom maʼnoda yoʻlni, koʻchani kesib oʻtish] - 1. Ispan kelib chiqishi qadimiy raqsi. 2. Organ uchun ulug‘vor tabiatga ega musiqiy asar, variatsiyalar ko‘rinishidagi klavier, uning o‘ziga xos xususiyati basslarda doimiy takrorlanadigan kuy (TSK) – italyancha talaffuzi o’zbekcha imloga mos keladi: passacaglia (ispan tilidan farqli o‘laroq). pasacale) \ bundan tashqari, ham leksik, ham semantik variantlar musiqa sohasiga tegishli bo'lib, siz bilganingizdek, o’zbek tilida asosan italyanizmlar bilan to'ldirilgan. Qiyinchilik shundan iboratki, birinchi leksik-semantik variantda bu so'z bilan atalgan ispancha tushuncha haqida so'zsiz aytiladi. Bizning fikrimizcha, bu holda italyan tilining ispan va boshqa tillar (shu jumladan o’zbek) o'rtasida ushbu so'z kirib borishi mumkin bo'lgan vositachilik haqida gapirish o'rinli.
"Italyancha lug'at: xronologiya, funksionallik, o’zbek tiliga kirish yo'llari" ikkinchi bobida o’zbek tiliga italyan lug'atiga kirishning asosiy usullari tasvirlangan; italyan tili leksema olishda vositachi bo‘lgan holatlar aniqlangan; taqdim etdi
o’zbek tilidagi italyanizmlarning tematik tasnifi, tilning o'zlashtirilgan lug'atning faoliyat sohalari va o’zlashtirma olish vaqti bilan bog'liqligi; sayohatnoma matniga xorijiy so‘zni kiritish usullari o‘rganiladi.
2.1-bandda. "Italiya o’zlashtirmalarining xronologik xususiyatlari" italyan tilining shakllanishi (Cherdantseva 2007) va tarixiy va etimologik ma'lumotlarni o'z ichiga olgan lug'atlarni tahlil qilish natijalari bo'yicha tarixiy ma'lumot beradi.
XI - XVII asr o’zbek tili lug'atlari ma'lumotlariga asoslanib. va 18-asr, shuningdek, A.I.Chudinov va BASning Chet el so'zlari lug'atida biz bir nechta naqshlarni topdik.
1. Lug'at XI - XVII asrlar. italyan tilidan atigi 30 ga yaqin so'zdan iborat. Bu keng tarqalgan lug'at bo'lib, uni biron bir sohaga bog'lash qiyin: barque (1675); bas (1681); (qog'oz 1560); oshxona (1620); kavaler (1675), kanal (1644); marjoram (1670); malvaziya (1564); Maskat (1481); pochta (1697); salat (1534) va boshqalar.
2. O’zbek tili italyan tilidan o'zlashtirilgan so'zlarning taxminan uchdan bir qismi 18-asrda kelgan. Lug'atga ko'ra, o’zlashtirma olish asosan 18-asrning ikkinchi yarmiga to'g'ri keladi: masalan, qisqartma (1803); adagio (1784); akkord (1773); allegro (1773); barakan (1755); gulchambar (1764 18-asr o’zbek tili lug'atida qayd etilgan italyanizmlarning faoliyat sohalariga ko'ra taqsimlanishi haqida gapirganda, olingan lug'atning tematik xilma-xilligini ta'kidlash kerak. 11-17-asrlar lug'atida bo'lgani kabi umumiy lug'at ustunlik qiladi, lekin san'at (musiqa, rasm, teatr) va me'morchilik sohalari ham keng tarqalgan.
3. XIX - XX asrlarda. Italyanizmlar san'at va arxitektura sohalarini to'ldirishda davom etmoqda va terminologiyani moliya, bank, shuningdek fan va texnologiyaning turli sohalaridan (avista, avtomagistral, a-konto, alpari, banko, barokko, yon, gross, va boshqalar) faollashtirilgan.
4. Ko'pincha lug'atda qayd etilmagan so'nggi italyan o’zlashtirmalari asosan pazandachilik sohasini to'ldiradi (bo’zbekchetta, lazanya, mascarpone, panettone, pizzacia, ricotta, tiramisu va boshqalar).
"Italyancha so'zlarning tematik tasnifi". Tematik guruhga mansublik leksemaning qo‘llanish chastotasini belgilaydi va faoliyat doirasi bilan bog‘lanadi. Tematik tasnif bizni o'z-o'zidan emas, balki turli tematik guruhlarning faoliyati (umumiy va terminologik lug'at) faoliyati bilan bog'liq holda qiziqtiradi.