Samarqand davlat chet tillar instituti roman-german tillar fakulteti ispan va italyan tillari kafedrasi

1.2. O’zlashtirmalarni assimilyatsiya qilish
Aytish mumkinki, italyan tilidan olingan ma'lum bir tematik guruhning hajmi ushbu leksemalar ishlatiladigan kontekstlar soniga teskari proportsionaldir: tadqiqot vaqtida NKRL 1000 - 5000 kontekstni taklif qiladigan so'zlar, faqat. 23, leksik birliklar esa 1 - 50 kontekstda topilgan bo'lsa, 300 dan ortiq. Bundan tashqari, 23 so'z o’zbek tili tomonidan uzoq vaqtdan beri o'zlashtirilgan, NKRYAning barcha yarim korpuslarida uchraydigan umumiy lug'atdir. Va 300 ta leksema o’zbek tilining o'rtacha ona tilida so'zlashuvchisi uchun deyarli notanish bo'lgan atamalar bo'lib, o'quv va ilmiy yarim korpusda qayd etilgan, ba'zan ma'nosi va ishlatilishini tushuntirish bilan birga keladi. Bunday statistik ma'lumotlar o’zbek tilidagi italyanizmlarning asosiy terminologiyasi haqidagi xulosalarni tasdiqlashga imkon beradi.
O’zbek tili tizimida italyan tilidan olingan o’zlashtirmalar, yuqorida aytib o'tilganidek, asosan pazandalik, musiqa, moliya, arxitektura, rassomlik va boshqalarni to'ldiradi. Sanab o'tilgan faoliyat sohalaridan musiqa va arxitektura sohalariga xizmat qiluvchi leksika. NCRLda eng ko'p ifodalangan (u NKRYAning barcha yarim korpuslarida mavjud). Moliyaviy sektor NKRYda turli xil ko'rinishda ifodalanadi: u asosan gazetalarning yarim korpusida uchraydi, badiiy matnlarda esa deyarli yo'q. Ushbu sohadagi umumiy so'zlar barcha yarim korpuslarda qayd etilgan, yuqori ixtisoslashgan atamalar umuman yo'q. Geologik atamalar faqat o'quv va ilmiy subkorpusda uchraydi. Eng yangi o’zlashtirmalar NKRda deyarli qayd etilmagan. Aytish mumkinki, italyanizmlarning faoliyat sohasi qanchalik ilmiy bo'lsa, NCRL kontekstlarida ushbu sohaga xizmat qiluvchi lug'at shunchalik kam uchraydi.
Shunday qilib, ushbu tadqiqot davomida olingan ma'lumotlar bizga quyidagi xulosalar chiqarish imkonini beradi: ko'pincha italyanizmlar o’zbek tilining terminologik sohasini to'ldiradi, ular juda ixtisoslashgan terminologiyani ifodalaydi (italyancha kelib chiqqan so'zlar orasida uchdan ikki qismi atamalardir. ) va shuning uchun ular o'rtacha ona tilida so'zlashuvchi uchun agnomiya sohasida qoladilar, lekin ma'lum bir sohadagi mutaxassisning faol lug'atiga kiradilar.
Nisbatan kam sonli italyanizmlarning umumiy lug'atida mavjudligiga qaramay, ular til bo'shliqlarini to'ldirish jarayonida muhim rol o'ynaydi. Kassa, koridor, bank, bankrot, bel, gazeta pochtasi, peçete, salat, martaba va boshqalar so'zlari o’zbek tilida so'zlashuvchilarning ko'pchiligining faol lug'atiga kiritilgan. Tilning faol so'z boyligini rivojlantirishda terminologik sohani to'ldirish juda muhimdir.
2.3-bandda. “Bevosita italyan tilidan olingan o‘zgaruvchilar” o’zbek tiliga bevosita manba tilidan kirib kelgan leksemalarning moslashuvining ayrim xususiyatlarini tahlil qiladi. Ushbu bo'lim, shuningdek, tadqiqotchilar aniq ifodalaydigan so'zlarning rasmiy xususiyatlarini ham beradi
italyanizmlar. To'g'ridan-to'g'ri italyan tilidan o'zlashtirilgan so'zlar o’zlashtirmalar guruhining asosiy qismini tashkil qiladi (500 dan ortiq leksik birliklar). To'g'ridan-to'g'ri italyan tilidan kelgan leksemalar qabul qiluvchi tilga kirgan vaqti va qo'llanish sohalari bo'yicha heterojendir: eng so'nggi o’zlashtirmalar (bo’zbekchetta, graffiti, carpaccio, panettone, risotto, tiramisu va boshqalar) va uzoq vaqtdan beri mavjud. o'zlashtirilgan so'zlar to'g'ridan-to'g'ri italyan tilidan olingan.{bulochka, gazeta, kassa, konfet va boshqalar) va turli sohalarga xizmat qiluvchi atamalar va umumiy lug'at (turp, gang, bomba, qog'oz, vermishel, virtuoz, gazeta, galley, grotto) , arch, balerina, bank, lotereya, peçete va boshqalar).
O’zlashtirma olish vositachilarsiz amalga oshirilganiga qaramay, ba'zi so'zlar, masalan, bravo 1 va bravo 2, omonimdir, ammo ularning birinchisi - tasdiqlash so'zi, ikkinchisi esa ist belgisi bilan keng tarqalgan. (Italiyada, 17—18-asrlar: yollanma qotil (TSK)) lugʻat eskirgan (tarixiylik) deb tuzatilgan.