Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

Lug‟aviy shakl hosil qiluvchi morfema- leksema lug‘aviy ma'nosini nutqqa 
moslashtirish vazifasini bajaradi. 
Sintaktik shakl hosil qiluvchi morfema- so‘zning sintaktik qurilmadagi 
o‘rnini belgilaydi. 
Sodda morfema-  tarixan qanday bo‘lganligidan qafi nazar ajralmas, yaxlit, bir 
tarkibli morfemadir. 
Murakkab morfema- aslida mustaqil morfemaning ma'lum funksiya bajarish 
maqsadida birlashishi. 
Morfemik polisemiya- Morfemik polisemiya keng tarqalgan. Bu morfemaning 
polifunksionalligiga bog‘liq. 
Morfemik sinonimiya- Aksariyat morfema ma'nodoshlik munosabatida 
bo‘ladi. Shu boisdan derivatsion hamda grammatik sinonimiya farqlanadi. 
Derivatsion sinonimiya - Derivatsion morfemaning bir-biriga yaqin ma'noni 
ifodalashi derivatsion sinonimiya deyiladi. 

---

297 
Grammatik sinonimiya - Nonni yeng — nondan yeng, uyga jo‟namoq - uy 
tonton jo‟namoq kabi hodisalarda grammatik ma'nodoshlik mavjud. 
Morfemik antonimiya- Morfemik antonimiya derivatsion morfema 
orasidagina mavjud. Unga misol sifatida [-Щ va [siz] affiksini keltirish mumkin: 
andishali-andishasiz, barakatt-bebaraka, ahSh-baxtsiz kabi. 
Derivatsiya- (so‘z yasalishi, hosil bo‘lishi) tilshunoslikning alohida bo‘Iimi. U 
derivatsiya hodisasi, uning diaxron va sinxron turi, so‘z yasash, hosil bo‘lish usuli 
kabi masala bilan shug‘ullanadi. 
Tarixiy va sinxron denyatsiya- Hozirgi derivatsiyada yasama so‘z bilan 
derivatsion (so‘z yasash) qolip orasida aloqa mavjud bo‘lib, qolipning shakliy va 
mazmuniy tomoni hosila so‘zda o‘z izini qoldirgan bo‘ladi. 
So‟z yasash (derivatsion) qolipi haqida- Har qanday yasama so‘z so‘z yasash 
qolipi asosida hosil qilinadi. Hosila lisoniylashib, o‘z qolipidan uzilib ketsa ham, 
unda bilinar-bilinmas qolip bilan (agar qolip yashovchan bo‘lsa) bog‘lanish baribir 
saqlanib qoladi.