Samarqand davlat universiteti g. S. Pardayeva tarbiyaviy ishlar metodikasi

Reja tuzilishi.
Maktab amaliyotida sinf rahbarlarining ish rejalari o’ziga xos tuzilishga ega. Bu maktablar va individual sinf jamoalarining pedagogik tizimlar sifatida ishlashining turli shart-sharoitlari bilan bog’liq. Rejaning tuzilishi va shakllari tanlash sinf rahbarining pedagogik malakasi darajasiga bog’liq. Agar tajribali o’qituvchi qisqa ish rejasi bilan chegaralanib qolsa, yangi sinf rahbarlari uchun batafsil rejalar tuzish tavsiya etiladi.
Sinf rahbari uchun an’anaviy ish rejasi quyidagi shaklga egadir:
1. Tarbiyaviy ishlarining holatini qisqacha tavsiflash va tahlil qilish.
2. Tarbiya vazifalari.
3. Sinf rahbari faoliyatining asosiy yo’nalishlari va shakllari.
4. Sinfda ishlaydigan o’qituvchilarning tarbiyaviy faoliyatini muvofiqlashtirish.
5. Ota-onalar va jamoatchilik bilan ishlash.
Sinf rahbarining barcha rejalari o’tgan yilgi tarbiya ishlarning holatini va sinfning tavsifini qisqacha tahlil qilish bilan boshlanishi kerak. Tavsifnoma jamoaning umumiy tarbiyalanganlik darajasi, uning o’zlashtirishi va intizomi, shuningdek, mehnatsevarligi, mas’uliyati, tashkilotchiligi, ijtimoiy faoliyati va boshqalar kabi fazilatlarni shakllantirishni aks ettiradi. Shaxslararo munosabatlarning tuzilishi (rahbarlar, begonalar, mikroguruhlar), sinfdagi yuksak kayfiyat, jamoatchilik fikrini belgilaydigan yo’nalishlarining mazmuni tahlil qilinadi. Ayrim o’quvchilarga, xususan, qabul qilingan xatti-harakatlar me’yorlaridan chetga chiqishgan, o’qishda orqada qolgan va boshqalar, tavsifnomalar berilishi mumkin.
Ikkinchi bo’limda yangi o’quv yilida hal qilinadigan asosiy tarbiya vazifalari shakllantiriladi. Ular rasmiy emas, balki samarali bajarilishini ta’minlash uchun ozgina bo’lishi kerak. Vazifalarda sinf jamoasining holati, uning rivojlanish darajasi, shuningdek, maktab oldida turgan umumiy vazifalar hisobga olinishi muhimdir. Bir xil o’quvchilar jamoasi yo’qligi sababli, parallel sinflarda ham vazifalar bir xil bo’lmasligi mumkin. Vazifalar qo’yilishi ko’p jihatdan sinf rahbarining tajribasi va malakasiga bog’liqdir.
Uchinchi bo’lim asosiy tarkibiy mazmunini aniqlaydi, bu faoliyatning asosiy yo’nalishlarini va tarbiya muammolarini hal qilish yo’llarini belgilab beradi. Ushbu bo’lim rejaning tuzilmasining o’ziga xosligini belgilaydi, chunki u shaxsni rivojlantirish va shakllantirishning muayyan yondashuvlarini aks ettiradi.
Agar o’quvchining shaxsiyati yaxlit ruhiy tizim sifatida «qisman» shakllanmasa, har qanday faoliyat uning shakllanishida aks etadi, keyin rejaning ushbu qismi quyidagi shaklni oladi.
An’anaviy rejaning to’rtinchi qismida sinfda ishlaydigan barcha o’qituvchilarning tarbiyaviy ta’sirini muvofiqlashtirish bo’yicha aniq tadbirlar ishlab chiqiladi. Ular pedagogik kengashlar, maxsus maslahatlar, alohida o’qituvchilar bilan individual suhbatlar va boshqa ish shakllari bo’lishi mumkin.
«Ota-onalar bilan ishlash» deb nomlangan yakuniy qismda ota-ona uchrashuvlarida muhokama qilinishi kerak bo’lgan bir qator masalalar mavjud bo’lsa-da, yuzaga keladigan holatlarga qarab ma’ruza va suhbatlar mavzusi o’zgartirib borish mumkin; bolalarni oilaviy sharoitini va tarbiya muhitini o’rganish uchun oilalarni ziyorat qilish muddati belgilanadi; ota-onalar bilan individual ish shakllari, ota-ona qo’mitasi bilan aloqa va ota-onalarni sinf va maktab hamkorligi aks ettiriladi [21].
Hozirgi vaqtda tarbiyaning asosiy yo’nalishlariga (mehnat, axloqiy, estetik va hokazo) muvofiq bo’limlar bo’yicha rejalashtirish yaxlit pedagogik jarayonni qisman «buzadi», pedagogik vazifalarning barcha turlarini qamrab olmaydi.
Ko’pgina pedagoglar asosiy tarbiya obyektlari sifatida quyidagilarni taklif qiladi: jamoani tashkil etish, tarbiyaviy faoliyatni tashkil etish va individuallikni rivojlantirish bo’yicha ishlarni tashkil etish. Sinf o’qituvchisi uchun bunday rejaning shakli quyidagi shaklga ega.
Ikkita yordamchi bo’lim sinf jamoasining xarakteristikasini va o’quvchilarning oila a’zolarining turmush sharoitini aks ettiruvchi o’quvchilarning o’ziga xos xususiyatlarini (ayniqsa, qiyinchiliklar mavjud bo’lsa) o’z ichiga olishi kerak; ularning manfaatlari va moyilliklari va shu munosabat bilan - qaysi doiralar, bo’limlar, qo’shimcha ta’lim muassasalariga tashrif buyurishadi va agar ular ishtirok etmasa, nima uchun; sog’liqni saqlash holati va eng aniq shaxsiy xususiyatlari.
Tarbiya amaliyotida sinf rahbarlarining ishini rejalashtirishning turli shakllari ishlab chiqilgan va mamlakatning turli viloyatlari, shahar va qishloqlar, yangi binolar va eski an’analarga ega maktablar uchun o’ziga xos shart-sharoitlarni hisobga olgan holda, ushbu reja shaklini qat’iy birlashtirishga imkon yo’q. Sinf o’qituvchisi o’zi uchun zarur bo’lgan talablarga va uning pedagogik kontsepsiyasiga e’tibor qaratadigan reja shaklini tanlaydi.