Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

2.11. Hashoratlar (Insecta) sinfi 
Hashoratlar xaqiqiy quriqlikda yashovchi hayvonlar bo‗lib, tanasi 
bosh, ko‗krak va qorin qismlarga bo‗lingan. Ular traxeyasi yordamida 
nafas oladi. Hashoratlar juda xilma xil hayvonlar bo‗lib 2 mln.ga yaqin 
turlarni o‗z ichiga oladi. Turlar soni jixatdan ular hayvonlarning 70% ni 
tashqil etadi. Hashoratlar 30 dan ortiq turkimga bo‗linadi. 20 ga yaqin 
turkimlarining vakillari tuprorq bilan bog‗langan bo‗lib, tuproq biotasining 
geofil va geoksinllar gruppasiga kiradi.Hashoratlar orasida xaqiqiy 
geobiontlar kam uchraydi. 
Tardigrada - Imillab yuruvchilar.Sistematik jihatdan xalqali 
chuvalchanglar bilan bo‗g‗im oyoqlilar o‗rtasida turadigan juda kichik 
qanosiz, ba‘zi hashorotlarning lichinkasiga o‗xshab ketadi hashorot 
hisoblanadi.Eng yiriklarining tana o‗lchami 1 mmdan ortmaydi,ko‗pchilik 
turlariniki esa milli metrning o‗ndan bir bo‗laklariga teng.Tanasi bilimsiz 
bo‗g‗imlarga bo‗lingan va yupqa kutikula bilan qoplangan bo‗lib to‗rt juft 
muskilli bo‗rtmalarga o‗xshash harakatchang tirnoqli oyoqlari bor.Imillab 
yuruvchilar og‗iz bo‗shlig‗idagi xitinli stiletlar orqali o‗simlik to‗qimasi 
hujayralari ichidagi borliqni so‗rib oziqlanadi.Yirtqich turlari tuproq 
nematodalari va og‗iz aylang‗ichlar bilan oziqlanadi. Imillab yuruvchilar 
yo‗sinlar, lishayniklar va o‗rmon to‗shamalariningorasida nam joylarda 
hayot kechiradi. Ular gidrobiont mikrofaunaga kirsa ham hayot faoliyatini 
yo‗qotmasdan qurg‗oqchilikni ham yaxshi o‗tkazadi. Iqlimning yuqor va 
quyi haroratiga, atmosfyer va tuproq havosi tarkibidagi gazlar 

---

43 
konsentrasiyasining o‗zgarishiga chidamli bo‗lganidan tropik o‗rmonlardan 
tortib shimoliy yarim sharlargacha tarqalgan, yo‗sin va lishayniklar bilan 
qoplangan yuqori tog‗ hududlaridam yashaydi. Quyidagi Macrobiotus, 
Hypsibius va Echiniscus avlodlarining va killari keng tarqalgan. 
Collembola-Oyoqdumlilar 
yoki 
kollembolar 
tuban 
qanosiz 
hashorotlar va qalqondor kanalar Oribatei-oribatidalar tuproqning tipik 
aerobiont mikrofaunasi hisoblanadi.Ularning tuproqdagi biomassasi 
tuproqning suyuq muhitida yashovchi tipik gidgobiont mikrofauna 
hisoblanadigan nematodalar va og‗iz aylang‗ichlarnikiga nisbatan bir 
muncha kam bo‗lib gektariga 1-2 kgni tashqil qiladi.Bu hayvonlarning 
tuproqdagi soni tuproqning hovo rejimiga, g‗ovakligiga bog‗liq soz 
tuproqlarga nisbatan quloq tuproqlarda bir muncha ko‗p,yaylov 
tuproqlarining 
yuqori 
qatlamida 
to‗plangan 
bo‗lsa 
haydaladigan 
tuproqlarning butun haydalma qatlamida tarqalgan. 
Oyoqdumlilar-primitiv hashoratlar bo‗lib hayotiy shakli tuproq bilan 
bog‗liq.Ular asosan o‗rmon to‗shamalari orasida yashaydi.Oziqlanish 
tipiga ko‗ra saprobiontlar bo‗lib o‗simliklarning o‗lik qoldiqlari bilan birga 
bakteriyalar va zamburug‗ miseliylari bilan oziqlanadi. O‗simlik 
qoldiqlarining parchalanishi va chirishida ishtrok etib moddalarning tuproq 
bo‗ylab aylanishida muhim ro‗l o‗ynaydi.