Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

2.8. Mollyuskalar (Mollussa) tipi 
Mollusca- Mollyuskalarning tanasi bo‗g‗imlar bilan bo‗linmagan va 
mantiyat deb ataluvchi tyeri bilan qoplangan. Tanasining asosiy qismi ohak 
moddadan iborat chig‗anoq bilan qoplangan. YUmshotanlilarning tuproq 
biotasidagivakillari qorinoyoqlilir yoki gastropoda snifining vakillari 
hisoblanadi. Qorin oyoqlilarning gavdasi bosh, tana va muskulli yassi 
oyoqdan va chig‗onoqdan iborat. YAlong‗och shilliqlarining chig‗onog‗i 
yo‗qolgan yoki rudement holda saqlanib qolgan. 
Mollyuskolarning ko‗pchiligi asosan suv hayvonlari hisoblanadi. 
Evolyusiya jarayonida quruqlikda yashashga moslashgan mollyuskalarda 
o‗pka bilan nafas oluvchi qorin oyoqlilar sinfi kelib chiqqan.SHilliq qurtlar 
o‗pka bilan nafas oluvchi hayvonlardir. Ulardan mamlakatimiz hududida 
700 dan ortiq turi uchraydi. SHilliqlar chig‗onoqlar borligi tufayli 
noqulay sharoit-sovuqni, issiqni va qurg‗oqchilikni yaxshi o‗tkazadi, 
chig‗onoqsiz yalong‗och shilliq yozning issig‗ida va qishning sovuq 
vaqtlarida o‗rmon to‗shamasi ostiga yoki tuproqning chuqur qatlamiga 
bekinadi. SHilliq qurtlar tuproq geoksinlari hisobdlanadi. Ular tuproqga 
tuxim qo‗yadi va unda qishlaydi. SHilliqlar yassi oyog‗ining tovoni bilan 
sirpanib harakat qiladi tovoning oldingi qismida shilimshiq modda 
ajratkuvchi bezlari bo‗ladi. O‗pka bilan nafas oluvchi shillq qurtlar orasida 
yashil o‗simliklar bilan oziqlanuvchi fitofaglari, to‗kilgan barglar bilan 
ozuqlanadigan saprofaglari hamda chuvalchanglar va boshqa shilliqlar 
bilan oziqlanuvchi yirqich vakillar bor.Quriqlikda tarqalgan o‗pka bilan 
nafas oluvchi shilliqlar orasida yirigi va ko‗p uchiraydigani Helix pomatia-
tok shilliqqurti hisoblanadi.Tok shilliqqurti chig‗onog‗ining balandligi 45-
50 mm, 6-7 yil yashaydi urug‗langan tuxumini tuproqqa qo‗yadi, tuproqda 
qishlaydi, tokning yashil 

---

39 
barlarini eb zarar keltiradi. Janubda tarqalgan shilliqlar orasida 
qurg‗oqchilikka chidamli turlari quruq dasht, chala cho‗l va hatto cho‗lda 
ham yashaydi.Tog‗li hudularda shu joyning o‗zi uchun xos bo‗lgan 
endemik turlari uchiratish mumkin. 
Quruqliq mollyuskalari orasida yalong‗och shilliqlar asosiy o‗rinni 
egallaydi. Ularning mantiya tyeridan hosil bo‗ladigan chig‗onoqlar 
rudiment hisoblanadi , chig‗onoqlari butunlay yo‗qolgan turlari ham bor. 
YAlong‗och shilliqlarni quruq dasht,chala cho‗l va cho‗ldan tashqari nam 
etarli bo‗lgan hamma joylarda yashaydi.YAlong‗och shilliqqurtning 
ozuqasi asosan o‗simliklarning yangi to‗kilgan barglari va nobud bo‗lgan 
o‗simliklar hisoblanadi.Ozuqa etishmaganda tirik o‗simliklarga zarar 
etkazishi mumkin. MDH va G‗arbiy Evropa hududlarida Agriolimax 
agrstis-dala yalong‗och shilliqqurti keng tarqalgan bo‗lib bug‗doy va 
boshqa tomorqa ekinlarining maysalari bilan oziqlanadi ayrim yillari juda 
tez ko‗payib ketib qishloq xo‗jaligiga katta zarar etkazadi. Darxlarning 
unayotgan maysalai bilan oziqlanadigan Limax maximus- katta shilliq 
o‗rmon mintaqasida uchraydi. O‗rmon mintaqasida tarqalgan yalong‗och 
shilliqqurt zararsiz Arion subfuscus suvo‗tlari, lishayniklar va zamburug‗lar 
bilan oziqlanadi. Ayrim shilliqlar va yalong‗och shilliqqurtlar qushlar va 
sut emizuchi hayvonlar uchun xavfli bo‗lgan parazit chuvalchanglarning 
oraliq xo‗jayini ham hisoblanadi.