Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

2.7. Xalqali chuvalchanglar (Annelida) tipi 
Xalqali chuvalchanglar tanasip ko‗p sonli xalqalarga bo‗lingan. 
Tuproqda chuchuk suvlarda va dengiz suvlarida yashaydi. Tuproqda va 
chuchuk suvlarda yashaydigan xalqasimonlarning bosh qismi va 
harakatlanish organlari reduksiyaga uchragan, bu tip ko‗p tuklilar, kam 
tukliliar va zuliklar sinfiga bo‗linadi. 
Oligochaeta-Kam tukli xalqali chuvalchanglarning tanasi 5 tadan 500 
tagacha 
bo‗g‗imlardan 
halqalardan 
iborat 
tashqi 
sigment 
tana 
bo‗shlig‗idagi ichki sigmentga aynan mos keladi. Har bir bo‗g‗imining 
qorin tomonida 2 juftdan bir xil tuzilgan tuklar joylashgan, tuklar 
harakatlanayotgan chuvalchan uchun tayanch vazifasini bajaradi.Kam tukli 
halqali 
chuvalchanglarning 
tuproqda 
yashaydigan 
tipik 
vakillari 
enxitreidlar va yomg‗ir chuvalchanglari hisoblanadi. 
Enxitridlar bu oilaning vakillari tuproq mezafaunasi tarkibiga kiradi. 
Ularning o‗lchamlari 2-3 mm dan 40-45 mm gacha qalinligi 0,2-0,8mm 
bo‗ladi. Eng kichik vakillari tuproq zarralari orasida tabiiy bo‗shliqlar va 
kapillyar g‗ovakliklar orqali harakat qiladi. Yirikroq turlari esa tuproq 
orasidan o‗zlariga yo‗l ochadi. Yoki tuproqni ichagidan o‗tkazish orqali 
harakat qiladi.Tuproqni kemirib ichagi orqali 

---

36 
o‗tkazib organik va mineral moddalar bilan aralashtirib chiqarib maxsus 
ajratma- 
koprolitlar qoldiradi.Enxitreidlarning 
o‗tloq tuproqlardagi 
populiyasiya zinchligi 120 ming/m
2
, biomassasi 50 kg/ga ni tashqil ыiladi. 
Enxitreidlar shimoliy yarimsharlardan tog‗larning dengiz sathidan 3-
4 ming metr balandlikgacha bo‗lgan tuproqlarda tarqalgan.Ba‘zi turlari 
sovuq iqlimga juda chidamli,bo‗lib hatto 0
0
S dan past haroratda muzlagan 
tuproqda ham tirik qoladi. Lekin ular yuqori harorat va qug‗oqchilikni juda 
sezuvchan.Enxitreidlar doyimiy nam tuproqlarda faol bo‗ladi, kislorod kam 
bo‗ladigan ortiqcha namlangan tuproqlarda yashay olmaydi.Ular 
qurg‗oqchilik davri boshlanishdan oldin pilla ichiga urug‗langan tuxum 
qo‗yadi.Enxitreidlarning asosiy massasi tuproqning yuqor o‗simlik ildizi 
oziqlanadigan qatlamida tarqalgan chunki ularning asosan ozuqasi 
chiriyotgan ildizlar va o‗simliklarning qoldiqlari hisoblanadi. Ular o‗rmon 
mintaqasida tuproqning yuza qatlamida ayniqsa ‗mor‘tipidagi gumus ko‗p 
bo‗ladigan o‗rmon to‗shamasida ko‗p uchraydi.