Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

Naorat savollari 
1. Tajribani rejalashtirishning mohiyati nimadan iborat ? 
2. Rejalashtirish matritsasi nima uchun tuziladi ? 
3. O„zgaruvchilarni kodlash nima maqsadda amalga oshiriladi ? 
4. Regressiya koeffitsiyentlarini hisoblashni nima osonlashtiradi ? 
5. Bo„laklangan omilli tajribaning mohiyati va uning kamchiliklari 
nimadan iborat ? 
6. To„liq va kasr omilli tajribada statistik (regression) tahlilning 
asosiy bosqichlarini sanagb bering. 
7. Adekvat yoki adevkat bo„lmagan regressiya tenglamasini olganda
sizning harakatlaringiz qanday bo„ladi ? 
 
 
 

---

140 
7.3.1.4. Tekshiriladigan ob‟ekt maqbul
sohasining statistik modellari 
 
 
To„liq omilli tajriba yoki bo„laklangan omilli tajriba asosida 
olingan adekvat statistik model kimyoviy-texnologik jarayonni 
maqbullashtirish maqsadi uchun ishlatilishi mumkin. 
Maqbullashtirishning biror usulini (masalan, aylana bo„ylab 
ko„tarilish usuli) qo„llab, tekshiriladigan jarayonning maqbul sohasiga 
(qarib statsionar sohaga) erishish mumkin.
Optimum sohasiga yetishgandan so„ng javob sirtini tadqiq etish 
masalasi paydo bo„ladi. 
Ko„p hollarda optimal balkaning javob sirtini chiziqli tenglama 
bilan tasvirlash mumkin emas, chunki sirtning egriligi katta. Yetarli 
matematik tavsif yuqori darajadagi polinomni talab qiladi. Ikkinchi 
darajali polinomlar ekstremumga yaqin sohani tasvirlash uchun keng 
qo„llaniladi. 
Tabiiyki, regressiya tenglamasining shartlari oshgan sari zarur 
tajribalar soni ortib borishi kerak. 
Ikkinchi darajali rejalashtirishga bir necha yondashuvlar mavjud: 
1) uch darajadagi omillarning o„zgarishi. 
Bu holatda to„liq omilli tajriba juda katta sondagi tajribalardan 
iborat - 3
n
. 
Omillar soni 
2 
3 
4 
5 
6 
Tajribalar soni 
9 
27 
81 
243 729 
Tenglamadagi koeffitsientlar soni 
6 
10 
15 
21 
28 
Masalan, ikkita omil uchun N = 3
2
= 9 tajriba rejasi quyidagicha 
bo„ladi: 
N 
1 
+1 
+1 
2 
-1 
-1 
3 
+1 
0 
4 
-1 
0 
5 
0 
0 
6 
0 
+1 
7 
0 
-1 
8 
-1 
+1 
9 
+1 
-1 

---

141 
2) Eksperimentning markaziy kompozitsion rejalashtirishidan 
foydalanish (MKR). Markaziy kompozitsion rejalashtirishning ikki turi 
mavjud: ortogonal va rotatabel. Ularning har qaysisini alohida ko„rib 
chiqamiz.