Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

 
Statsionar konsentratsiyalar usuli 
Statsionar rejim tizimning har bir nuqtasida ma‟lum bir vaqt uchun 
doimiy saqlanadigan parametrlardan biri hisoblanadi. 
Kimyoviy 
jarayonning 
tezligi 
oraliq 
moddalarning 
konsentratsiyalariga sezilarli darajada bog„liq bo„lgani uchun oraliq 
birikmalarning konsentratsiyalari uning oqimining statsionar rejimida 
doimiy bo„lib turishi kerak. Shunday qilib, kimyoviy reaksiyaning 
statsionarligi boshqa oraliq birikmalarga yo„l berib, kimyoviy reaksiya 
davomida qayta-qayta paydo bo„lishi va ajralib chiqishi uchun vaqt 
kerak bo„lgan oraliq birikmalar konsentratsiyalarining statsionarligini 
bildiradi. U holda statsionarlik shartini quyidagicha ifodalash mumkin: 
Stansionarlik shartining bajarilishi oraliq birikmalar har birining 
hosil bo„lish va sarflanish tezliklarining algebraik yig„indisi nolga teng 
bo„lishidir. Statsionar rejimni amalga oshirish uchun rejimning tashqi 
parametrlarining barqarorligini, geterogen katalitik reaksiyalar uchun 
esa katalizatorning katalitik faolligining doimiyligini saqlash kerak. 
Statsionar konsentratsiyalar usulini qo„llab, geterogen kimyoviy 
reaksiya kinetik modelining algoritmini tuzamiz: 
1. Geterogen kimyoviy reaksiyaning mexanizmi elementar 
bosqichlar to„plami shaklida qayd etiladi. 
2. Elementar bosqichlarning reaksiya tezliklari ifodalari sirt ta‟siri 
qonuniga ko„ra yozib olinadi. 
3. Oraliq birikmalar (intermediatlar) uchun statsionarlik sharti 
yozib olinadi. 
4. Olingan algebraik tenglamalar sistemasi yechiladi va oraliq 
birikmalarning konsentratsiyalari uchun ifodalar aniqlanadi. 

---

97 
5. Har qanday bosqichda geterogen kimyoviy reaksiya tezligining 
ifodasi qayd etiladi. 
Misol. Geterogen kimyoviy reaksiya uchun tezlik ifodasini tuzing. 
Kimyoviy reaksiya mexanizmi: 
1. 
→
←
2. 
→
←
Elementar reaksiyalar tezliklari 
 
 
Sirt ta‟sirlari qonuniga ko„ra elementar bosqichlar tezliklari uchun 
ifodalarni yozamiz: 

 
 
Statsionarlik shartlari: 
 
{
Normalashtirish tenglamasini qo„llab: 
(5.25) tenglamalar sistemasini quyidagi ko„rinishga olib kelamiz 
 
 
 

---

98 
[
]  
 
 
Reaksiya qaytar bo„lganligi uchun teskari reaksiyaning tezligining 
(
) ifodasi ham kerak: 
 
Tenglamaning surat va maxrajdan 
qisqarsa, u 
holda quyidagi ifoda olinadi: 
 
Ushbu ifodaning 
qo„yilishidan quyidagi olinadi: 
 
Natijada reaksiya umumiy tezligining ifodasi olinadi: 
Tenglama ixchamlangandan keyin quyidagi ko„rinishni oladi: 
Agar reaksiya mexanizmida birorta qaytmas bosqich bo„lsa, u 
holda barcha jarayon qaytmas bo„ladi.