Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

15.1-rasm 
2015 yilda Yevropa mamlakatlarida lizing portfeli hajmi
(mlrd. yevro)
105
. 
―Leaseurope‖ tamonidan ―Leaseurope Index‖ so‗rovnomasi olib boriladi, bu 
so‗rovnomada Yevropa davlatlari ixtiyoriy ravishda ishtirok etishadi, shunga ko‗ra 
2011 yilda Yevropada texnika va transport sohasiga kiritilgan lizing hajmi mos 
ravishda 8,4 foiz va 11,7 foizga oshganligi kuzatilgan. Italiya va Fransiyaning 
ko‗chmas mulk lizing bozorlarining qisqarganligi sababli Yevropa ko‗chmas mulk 
sohasida lizing hajmi 13 foizga pasaygan. Germaniya, Fransiya va Avstriya 
iqtisodiyotning ko‗chmas mulk sohasidan tashqari barcha javhalarda o‗sish 
kuzatilgan. 2012 yilning 3-choragida amalga oshirilgan so‗rovnoma natijalariga ko‗ra 
imzolangan lizing shartnomolarining hajmi 16,6 mlrd. yevroni tashkil qilgan. Bu 
ko‗rsatkich o‗tgan yilning 3-choragiga nisbatan 17,5 foizga pasayganligini ko‗rish 
mumkin.
AQSH lizing bozorida ko‗plab lizing beruvchilarning turlari mavjud bo‗lib, 
ular izchil tizim asosida faoliyat yuritishadi. Bugungi kunda AQShning eng yirik 
assotsiatsiyalardan biri bu ―Equipment leasing and finance association‖ (ELFA) 
bo‗lib, u o‗z tarkibida 575 dan ziyod kompaniyani birlashtirgan.―ELFA‖ muntazam 
ravishda ―Monthly Leasing and Finance Index‖ (MLFI-25) nomini olgan har oylik 
lizing va moliya bozorlari yakuniga bag‗ishlangan ma‘lumotlarni e‘lon qilib boradi. 
105
https://cyberleninka.ru/article/n/trends-of-international-lease-market-developing. 
143 133 
95 
88 
46 
30 
28 
26 
22 
21 
21 
0
20
40
60
80
100
120
140
160

---

315 
Shunga ko‗ra kuzatuv tahlili ostidagi kompaniyalarning lizing bozoridagi ulushi 2012 
yilning noyabr holatiga ko‗ra 6,4 mlrd. AQSH dollarini tashkil qilgan bo‗lib bu 
borada o‗tgan yilning shu davriga nisbatan 3 foizga o‗sish kuzatilgan. ―ELFA‖ning 
a‘zolari tomonidan bugungi kunda kompyuter, tibbiyot, qishloq xo‗jalik, qurilish, 
tog‗-kon sanoat texnikalari, shaxsiy va yo‗lovchi tashuvchi samolyotlar, vagonlar, 
yuk tashuvchi va yengil avtomobillar, yirik kemalar va konteynerlar lizingga taqdim 
etiladi. AQShda lizingning jadal rivojlanishidagi muhim sabablardan biri 
investitsiyalarga nisbatan beriladigan soliq imtiyozlari hisoblanadi. Jumladan, yangi 
investitsiyalar yig‗indisining 10 foizgacha bo‗lgan qismi soliq yig‗indisidan chiqarib 
tashlanadi. Masalan, asbob-uskunalar sotib olish harajatlari 100 ming dollar deylik, 
soliq imtiyozi 10 foiz, soliq yig‗indisidan 10 ming dollar chiqarib tashlanadi. Lizing 
shartnomasida soliq imtiyozi Moliya vazirligining ichki daromadlari boshqarmasi 
tomonidan ijara uchun o‗rnatgan qoidalarga mos kelgan holdagina qo‗llaniladi. 
Bugungi kunda Germaniyada ko‗plab lizing kompaniyalarini ko‗rish mumkin. 
Shulardan taxminan 200 tasi ―Bundesverband Deutscher Leasing Unternehmen‖ 
(BDL) nemis lizing assotsiatsiyasi tarkibiga kiradi. Lizing Germaniyada investitsiya 
mexanizimini harakatga keltiruvchi asosiy omillardan biri bo‗lib yillik 
investitsiyalarning beshdan bir qismi lizing asosida amalga oshiriladi. 2011 yil 
Germaniyada amalga oshirilgan lizing hajmi 49,1 mlrd. yevroni tashkil qilgan bo‗lsa 
bu ko‗rsatkich 2012 yilda 49,3 mlrd. Yevroga teng bo‗lgan. Texnika vositalariga 
kiritilayotgan mahalliy investitsiyalarning 22,7 foizi, xorijiy investitsiyalarning 53 
foiz qismi lizing asosida amalga oshirilgan. Bugungi kunda Germaniya lizing 
bozorining 90 foiz qismi to‗laligicha ―Bundesverband Deutscher Leasing 
Unternehmen‖ (BDL) ishtirokida kechadi. Germaniya lizing bozorida amalga 
oshirilgan lizing operatsiyalarning tarkibiga etibor qaratadigan bo‗lsa u yerda yirik 
havo kemalaridan tortib oddiy avtomobillargacha ko‗rish mumkin. Germaniya lizing 
operatsiyalari tarkibida eni yirik ulishga ega bo‗lgan mahsulot bu yengil va tijorat 
avtomobillari bo‗lib ular jami lizing portfelining 68,6 foizini tashkil etadi. Buyuk 
Britaniyada lizing nisbatan kech, ya‘ni 1970 yildan keyingina keng ko‗lamda 
rivojlandi. 1981 yildan 1986 yilgacha hukumat korporatsiyalardan olinadigan soliq 

---

316 
miqdori 52 foizdan 35 foizga pasaygan. Shu vaqtgacha qo‗llab kelingan 100 foizli 
soliq imtiyozi (bu imtiyoz birinchi yilga nisbatan qo‗llanilardi) 25 foizli imtiyoz bilan 
almashtirildi.
Korporatsiyalardan olinadigan soliq stavkasi pasaytirilishi bilan lizingga 
nisbatan qo‗llaniladigan soliq imtiyozining ham ahamiyati pasaydi. Bu esa lizing va 
uskunalar sotib olish qiymatining pasayishiga olib keladi.
Hozirgi kunda ham soliq imtiyozlarining ma‘lum qismi saqlanib qolgan. 
Masalan, birinchi yili ijara to‗lovlari soliqqa tortilmaydi. Bugungi kunda Buyuk 
Britaniyada yetakchi lizing uyushmasi bu ―Finance & Leasing Association‖ (FLA) 
bo‗lib, 2012 yil holatiga ko‗ra uning asosiy a‘zolari soni 112 tani tashkil qilgan bo‗lsa 
ularga xizmat ko‗rsatuvchi a‘zolarning soni 83 taga yetgan. 2011 yilda FLA a‘zolari 
tomonidan 72,1 mlrd. funt stirlingga teng miqdorda lizing ajratilgan. FLA a‘zolari 
tarkibiga banklar, qurilish uyushmalari, lizing kompaniyalari, moliya uylari kiradi, 
ular moliyaviy lizing, operativ lizing, ko‗chmas mulk ijarasi va savdosi, turli kreditlar 
ajratish kabi xizmatlarni tagqdim etishadi. FLA a‘zolari tomonidan 2011 yil 
oktyabrdan 2012 yil oktyabrgacha bo‗lgan muddat ichida amalga oshirilgan lizing 
hajmi 20 mln. funt sterlingdan oshgan.