Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

15.2-rasm 
Jahon miqyosda amalga oshirilgan lizing operatsiyalari hajmi (mlrd. $)
106
Xalqaro miqyosda jadal rivojlanayotgan lizing bozorlaridan biri bu Rossiya 
lizing bozori bo‗lib, 2018 yil yakunlariga ko‗ra uning hajmi 1,35 trln. rubldan 
106
https://cyberleninka.ru/article/n/trends-of-international-lease-market-developing. 
780,4 
732,8 
557,3 594,5 
796,7 
868 
884 
944 
970 
989 
0
200
400
600
800
1000
1200
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016

---

317 
oshgan. Lizing kompaniyalari tomonidan amalga oshirilgan yangi lizing 
operatsiyalari hajmi esa 1276 mlrd. rublni tashkil qilgan. Rossiya lizing bozori mana 
ikkinchi yildirki, o‗zining eng yuqori cho‗qqisini namoyon qilmoqda. Lizing 
bozorining bunday o‗sishi temir yo‗l texnikasi va avtolizing hisobiga ta‘minlangan 
bo‗lib, ularning yangi lizing operatsiyalari hajmidagi jami ulushi 61,1 foizni tashkil 
qilgan. Lizing bozoridagi o‗sishni ta‘minlashga xizmat qilgan eng faol 10 ta davlat 
lizing kompaniyalarining lizing bozoridagi jami ulushi 80 foizga yetgan
107
.
§ 15.5. Lizing to„lovlari summasini aniqlash 
Lizing to‗lovlari xajmini hisoblash lizingning turi, to‗lov usuli va to‗lov 
shakllari kabi omillarga qarab turli usullarda amalga oshirilishi mumkin. Maxsus 
adabiyotlarda lizing to‗lovlarini hisoblashning bir qator usullari takdim etilgan
108
. 
MDH mamlakatlari moliyaviy soha mutaxassislari o‗rtasida ma‘lum bo‗lgan lizing 
to‗lovlarini hisoblashning keng tarqalgan usullari bo‗yicha Ye.N. Chekmareva va 
L.N. Prilutskiylar takliflari diqqatga sazovordir. Xususan, Sh.U. Xaydarov, X.A. 
Ortikov va X.A. Tuxsanov hammuallifliklarida chop etilgan ―Lizing: tan olish, 
baholash va uning hisobi‖ kitobida Ye. Chekmareva o‗zining ―Lizing biznesi‖ nomli 
asarida sobiq ittifoq tugatilgandan keyingi bozor munosabatlari sharoitida lizing 
to‗lovlarini hisoblash uslubiyatini birinchilardan bo‗lib 1993 yilda chop etgan. Ushbu 
uslubiyat lizing to‗lovlarining umumiy so‗mmasini hisoblashni amalga oshirish va 
ular to‗lovi jadvalini tuzish uchun mo‗ljallangan. Risolada, shuningdek, lizing 
to‗lovlari amortizatsiya ajratmalari, foydalaniladigan zaxiralar uchun to‗lov, 
komission to‗lovlar va lizingga beruvchining qo‗shimcha xizmatlari uchun 
to‗lovlardan iborat bo‗ladi
109
, deb ta‘kidlangan. 
E. Chekmaryova tomonidan taklif etilgan ushbu uslubiyatni moliyaviy lizing 
bilan birgalikda tezkor lizing uchun ham qo‗llash mumkin deb hisoblangan. Lizing 
muddati tugagandan keyin lizing mol-mulki qoldiq qiymati va moliyaviy lizing 
107
Рынок лизинга по итогам 2018 года: новый рекорд. Аналитические материалы. Москва. 20 март 2019 год. 
108
Шабашев В.А.. и др. Лизинг: основы теории и практики: учебное пособие. – 3-е изд., перераб. И доп. – М.: 
КНОРУС, 2007. – 191с., Джуха В.М. Лизинг. Серия «Учебники, учебные пособия». Рсотов н/Д: «Феникс», 1999. 
– 320с.
109
Ҳайдаров Ш.У., Ортиқов Ҳ.А.,.Тухсанов Х.А. Лизинг: тан олиш, баҳолаш ва унинг ҳисоби. – Т.: ―NORMA‖ 
МЧЖ, 2006. – 248 б. 

---

318 
bitimi muddatdan oldin yopilishini hisoblashning o‗ziga xos varianti keltirilgan. 
Moliyaviy lizing bitimi muddatdan oldin yopilishi so‗mmasiga qo‗yidagi 3 ta tarkibiy 
qism kiritilgan: 
1) 
lizing kelishuvi bo‗yicha lizing to‗lovlarining barcha to‗lanmagan so‗mmasi; 
2) 
lizing muddati tugaydigan paytdagi mol-mulkning qoldik qiymati; 
3) 
lizing kelishuvining amal qilishi tugagandan paytdan boshlab to mol-mulk 
to‗liq amortizatsiyalanguncha qadar davr bo‗yicha mol-mulkning o‗rtacha yillik 
qiymati tarzida hisoblangan neustoykaning foizlarda ifodalangan kredit zaxiralaridan 
foydalanganligi uchun stavka so‗mmasiga va komission haqi stavka so‗mmasiga 
ko‗paytirilganligi. 
So‗nggi yildagi Ye.Chekmarevaning uslubiyati o‗z dolzarbligini birmuncha 
yo‗qotganligining sababi u ijaraga oluvchi va lizing kompaniyasi o‗rtasidagi o‗zaro 
bozor munosabatlarini aks ettirmaydi. Boshqacha aytganda, Ye. Chekmareva 
uslubiyatida ijaraga oluvchining manfaatlari inobatga olinmaydi. Uslubiyat faqatgina 
lizingni tashkil etish va o‗tkazish bo‗yicha lizing kompaniyasining harajatlarini 
jamlash va uning ustama haqi (marja)ni nazarda tutadi. Lizing to‗lovlari tarkibiga 
lizing beruvchi tomonidan lizing shartnomasi shartlariga muvofiq, lizing ob‘ektini 
sug‗urtalashga to‗langan sug‗urta to‗lovlari ham kiritilishi yoki uni quyidagi formula 
bilan izohlash mumkin: