Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

Bir terimchi tergan 
paxta kg (x+40) 
Terimchilar soni (f) 
Terimchilar tergan 
paxta kg 
60+40=100 
70+40=110 
75+40=115 
80+40=120 
85+40=125 
90+40=130 
5 
8 
6 
4 
2 
5 
500 
880 
690 
480 
250 
650 
30 
3450 kg 
𝑋 
̅ =
3450
30
= 115 𝑘𝑔 
115 kg – 75 = 40 kg 
Ayirganda ham shu ayrilgan songa teng miqdorda kichik bo’ladi.
4. Agarda to’plamning yakka miqdorlarini qandaydir “A” songa bo’lsak yoki 
ko’paytirsak, hisoblangan o’rtacha miqdorimiz, haqiqiy o’rtacha miqdordan “A" marta 
kichik (bo’linganda) yoki katta (ko’paytirganda) bo’ladi. Yuqoridagi yakka 
miqdorlarni 10 ga bo’lib (hisoblash yoki tushinish oson bo’lishi uchun, lekin har 
qanday son olinishi mumkin) ko’rsatamiz. 
Bir terimchi tergan 
paxta kg 
Terimchilar soni (f) 
Terimchilar tergan 
paxta kg 
60:10=6 
70:10=7 
75:10=7,5 
80:10=8 
85:10=8,5 
90:10=9 
5 
8 
6 
4 
2 
5 
30 
56 
45 
32 
17 
45 
30 
225 kg 
𝑋 
̅ =
225
30
= 7,5 𝑘𝑔 10 marta kichik 
O’rtacha arifmetik miqdorlarning yuqoridagi xossalaridan kelib chiqib, 
o’rtachalarni hisoblashda yakka miqdorlarni ancha soddalashtirish, hisob-kitoblarni 
osonlashtirishda va to’g’riligini tekshirishda qo’llash mumkin bo’ladi.
5.4. Xronologik o’rtacha miqdorlarning hisobi 

---

60 
Ijtimoiy-iqtisodiy voqea-hodisalar holati ko’pincha konkret paytdagi sanalarga 
beriladi. Bunday ma’lumotlar bo’yicha o’rtacha miqdorlar xronologik usulda 
hisoblanadi. Xronologik o’rtacha miqdorlar formulasi quyidagicha yoziladi.
𝑋̅ =
1
2
𝑥
1
+𝑥
2
+𝑥
3
+⋯
1
2
𝑥
𝑛
𝑛−1
; 
Xronologik o’rtacha miqdorlar yuridik shaxslar (korxonalar, tashkilotlar, 
firmalar) mulk solig’i summasini hisoblashda keng ishlatiladi. Yuridik shaxslar 
ko’chmas mulk o’rtacha summasidan belgilangan stavka bo’yicha mulk solig’i 
to’laydilar. Ko’chmas mulk o’rtacha summasi xronologik usulida hisoblab topiladi. 
Umuman xronologik usul o’rtacha miqdorlarni hisoblashda ko’p qo’llaniladi. Bunda 
yilning birinchi choragi uchun hisoblanganda 1.01; 1.02; 1.03; 1.04 ma’lumotlari 
olinib 1 yanvar va 1 aprel ma’lumotlarining yarmi 
(
1
2
) hisoblanadi va 4-1=3 ga 
bo’linadi.
Yillik ma’lumotlar olinganda yil boshi va oxiri ma’lumotlarining yarmi va har 
chorak boshi yoki oylar boshidagi miqdorlar qo’shilib, tegishli (5-1=4) (13-1=12) 
miqdorlarga bo’linadi.