Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

 
7.2. O‘garuvchan belgilar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni tahlil 
qilishda korrelyatsiya nazariyasining qo‘llanilishi 
Korrelyatsion tahlil yordamida asosan quyidagi ikki masala:
- bog‘lanishlar yo‘nalishini aniqlash va uni ehtimol bilan baholash; 
- bog‘lanishlar zichligini aniqlash masala hal etiladi. 
Korrelyatsion tahlil belgilarning regressiya tenglamasida ishtirok etish shaklini 
aniqlashdan boshlanadi. Keyin esa natijaviy belgiga ta’sir etuvchi omillarning ro‘yxati 
belgilanib ularning eng muhimlari tanlab olinadi. Tanlab olingan va regressiya 
tenglamasiga kiritilgan omillar o‘zaro chiziqli yoki juda kuchli korrelyatsion 
bog‘lanishda bo‘lsa, ular ma’lum darajada bir-birini takrorlashi natijasida regressiya 
ko‘rsatkichlari buziladi. Shu sababli barcha omillarning o‘zaro bog‘lanish kuchi juft 
korrelyatsiya koeffitsiyentini hisoblash yo‘li bilan aniqlanib, bir-birini takrorlaydigan 
omillar tenglamadan chiqarib tashlanadi. Keyin esa regressiya tenglamasining ma’lum 
parametrlari (a
0
, a
1
, a
2
, … a
n
) aniqlanadi.
Regressiya tenglamasi aniqlangandan keyin uning ma’lum parametrlari 
hisoblanadi. 
Korrelyatsion bog‘lanish tushunchasi umumiy tushuncha - staxastik 
bog‘lanishning xususiy holidir. O‘zgaruvchan belgi У, x-dan staxastik bog‘lanishda 
bo‘ladi.
Korrelyatsion bog‘lanishlarni o‘rganishning asosiy vazifasi o‘rganilayotgan 
xodisalar, omillar o‘zgarishining sababini aniqlashdan iborat. Omil belgi, sabab belgi 
sifatida, natija belgi esa oqibat sifatida namoyon bo‘ladi.
Korrelyatsion tahlil usuli bir necha bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 
 vazifaning qo‘yilishi, omil va natija belgilarning tanlanishi; 
 statistik ma’lumotlarni to‘plash, ularni tekshirish; 
 grafik va analitik guruhlash usullari yordamida o‘zaro bog‘lanishlarni dastlabki 

---

90 
o‘rganish; 
 juft bog‘lanishlarni o‘rganish; 
 ko‘p omilli bog‘lanishlarni tadqiqot qilish; 
 tadqiqot natijalarini baholash, tushuntirish va tahlil qilish.