Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

x
1
 + a
2
x
2 
+ … + a
n
x
n
 
Korrelyatsiya regressiya o‘rtasidagi tahlilida bog‘lanishlar shaklini tanlash 
muhim bo‘lib hisoblanadi, chunki keyingi hisob kitoblar qanchalik yaxshi amalga 

---

91 
oshirilmasa, agarda bog‘lanish shakli to‘g‘ri tanlanmagan bo‘lsa, natija noto‘g‘ri 
xulosalarga olib keladi. 
Bog‘lanishlar shakli dastavval sifat tahlili natijasida aniqlangan. Bu o‘rinda 
regressiya emperik chizig‘ining grafigidan foydalaniladi. 
Bog‘lanishlar nazariy shaklini tanlash ma’lum miqdorda shartli bo‘lib, u 
funksional bog‘lanish bilan bog‘liqdir. Lekin shu bilan birga hayotda bog‘lanish 
ma’lum darajada funksional bog‘lanishga yaqinlashadi xolos. Faqatgina bog‘lanish 
yuqori darajada bo‘lsagina bog‘lanishning nazariy chizig‘i va uning parametrlari 
amaliy ahamiyat kasb etadi va korrelyatsiya nazariyasining reja va iqtisodiy hisob 
kitoblaridan yaxshi yordamchisiga aylanadi. 
Demak, qachonki bog‘lanish yuqori darajada bo‘lsagina bog‘lanishning nazariy 
chizig‘ini axtarish va uni aniqlash ma’lum bir mazmun va ma’no kasb etadi. 
Bog‘lanishning bu nazariy chizig‘i boshqacha qilib, regressiya chizig‘i uni aniqlash, 
tuzish va tahlil qilish va amaliy qo‘llanilishi esa regression tahlil deb aytiladi. 
Misol (shartli ma’lumotlar)
Oila jon boshiga 
to‘g‘ri keladigan 
yillik daromad, 
ming so‘m 
Qand 
iste’moli 
kg. 
X
2 
Xu 
Уx=22,55+0,017x(kg) 
450 
30 
202500 
13500 
30,2 
750 
35 
562000 
26250 
35,3 
1050 
41 
1102500 
43050 
40,4 
1350 
46 
1822500 
62100 
45,5 
1650 
50 
2722500 
82500 
50,6 
5250 
202 
6412500 227400 
202 
х
а
а
х
У
1
0


х
У
- qand iste’molining faqat daromaddan bog‘liqligi.
X- jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad.
a
0 
a
1
lar tenglamaning no’malum parametrlari. A
0
parametr natijaviy belgiga 
(qand iste’moliga) hisobga olinmagan omillarning o‘rtacha ta’siri, ya’ni X=0 dagi Уx 
qiymati. 
A
1
- parametr, regressiya kaeffitsiyenti bo‘lib, omil belgining bir birlikka 
ko‘payishi natija belgining o‘rtacha qanchaga o‘zgarishining ko‘rsatadi. 
To‘g‘ri chiziqli bog‘lanishlar tenglamasining noma’lum parametrlari a
0
va a
1
lar 
kichik kvadratlar usuli asosida olingan tenglamalar tizimini aniqlash yo‘li bilan 
aniqlaniladi: 









ху
X
a
X
a
У
X
a
na
2
1
0
1
0
5
:
5250
:
1
0
1
0
227400
6412500
5250
202
5250
5







а
а
а
а
Bu normal tenglamalar tizimini yechish uchun zarur ma’lumotlarni yuqoridagi 

---

92 
jadvaldan olamiz: 
914
,
2
4
,
171
314
,
43
4
,
1221
4
,
40
1050
1
1
0
1
0





а
а
а
а
а
bu yerda 
017
,
0
4
,
171
914
,
2
1


а
a
1
ning qiymatini tenglamaga qo‘yish yo‘li bilan a
0
ni aniqlaymiz
a
0
+ 1050 a
1
= 40,4 
bu yerdan 
a
0
+ 1050 *0,017 = 40,4 
a
0
+17,85 = 40,4 
a
0
= 22,55 
Уx = 22,55 + 0,017 x 
a
1
parametr jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromadning 1 so‘mga ko‘payishi, 
qand iste’molini 17 gramga ko‘payishini ko‘rsatadi. 
Daromad 100 so‘mga ko‘paysa, jon boshiga to‘g‘ri keladigan qand iste’moli 1,7 
kg ga va xokazo ko‘payadi. 
У
450
= 22,55 + 0,017 * 450 = 30,2 va xokazo jadvalga qarang.