Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

13.3.1. Asosiy vositalarni tavsiflovchi ko‘rsatkichlar 
 
Korxonalar asosiy vositalarining holati va foydalanish samaradorligini 
o‘rganishda ko‘pgina ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. Bu ko‘rsatkichlar tizimini 
3 guruhga : 
- asosiy vositalar holatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar; 
- asosiy vositalar bilan ta’minlanganlikni ifodalovchi ko‘rsatkichlar; 
- asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlarga 
bo‘lish mumkin. 
Asosiy vositalar holatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar o‘z navbatida quyidagi 
ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi. 
- asosiy vositalarning umumiy mablag‘lardagi hissasi; 
- asosiy vositalar faol qismining asosiy vositalarning umumiy summasidagi 
ulushi; 
- asosiy vositalar eskirish koeffitsienti; 
- asosiy vositalar yangilanish koeffitsienti; 
- asosiy vositalarning yaroqlilik koeffitsienti; 
- asosiy vositalarning hisobdan chiqarilish koeffitsienti. 
Korxonaning asosiy vositalar bilan ta’minlanganligini quyidagi ko‘rsatkichlar 
bilan ifodalash mumkin: 
- korxonaning fond bilan qurollanganlik darajasi; 

---

173 
- faoliyat natijalarining fondlardagi sig‘imi; 
- korxona o‘z mablag‘larining asosiy vositalar bilan
ta’minlanganligi; 
- korxona xodimlarining (ishchilarning) texnika bilan
ta’minlanganligi va boshqa ko‘rsatkichlar. 
Korxonaning asosiy vositalardan samarali foydalanishni quyidagi 
ko‘rsatkichlar bilan ifodalash mumkin. 
- asosiy vositalarning qaytimi ya’ni har bir so‘m asosiy
vositalarga qancha mahsulot ishlab chiqarilganligi; 
- asosiy vositalarning daromadliligi; 
- asosiy vositalarning rentabelligi (foydaliligi). 
Korxonaning asosiy vositalarini o‘rganishda buxgalteriya hisobi va hisoboti, 
biznes- reja, statistik hisobot ma’lumotlari, hamda audit, soliq idoralari, tekshiruv 
ma’lumotlari, inventarizatsiya natijalaridan foydalaniladi. Ayniqsa buxgalteriya 
hisoboti ma’lumotlaridan: shakl № 1 “Buxgalteriya balansi”, shakl № 2 “Moliyaviy 
natijalar to‘g‘risida hisobot”, juda zarur hisoblanadi. 
Asosiy vositalarni ifodalovchi ko‘rsatkichlarga ta’sir qiluvchi omillarni 
hisoblashda analitik hisob ma’lumotlaridan ham foydalanish lozim. 
Korxona asosiy vositalarini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimini qo‘yidagi 
sxemada berilgan.