Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

Do‘konlar 
 
Mahsulotlar narxi,so‘m Sotilgan 
mahsulotlar 
qiymati, ming so‘m. 
№ 1. 
200 
5000,0 
№ 2. 
180 
7200,0 
Ikkala do‘kon bo‘yicha mahsulotlarning o‘rtacha narxini hisoblash talab etiladi. 
Σ M 5000,0+7200,0 12200,0 
𝑋 
̅
tort garm = ---------- = ------------------------- = ------------ =187,5 s 
M 5000,0 7200,0 6500,0
Σ -------- ----------- + ----------- 
X 200 180 
Mahsulotlar o‘rtacha narxi 187 so‘mni tashkil qilar ekan. Agarda biz 
oddiy arifmetik o‘rtacha formulasidan foydalanib, o‘rtacha narxni topganimizda 
xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lar edik. 
5.6. O‘rtacha miqdorlarning boshqa turlari. 
Moda va mediana 
Ijtimoiy-iqtisodiy xodisalarning mohiyatini ularning o‘zgarish qonuniyatlarini 
o‘rganish uchun turli ko‘rsatkichlardan foydalanish zarur. Xodisalarning bir necha 
yillik dinamik o‘zgarishini taxlil qilganda ularning o‘rtacha o‘sish yoki pasayish 
koeffitsiyentlarini hisoblash lozim. Bunday hollarda o‘rtacha geometrik usuldan 
foydalaniladi. O‘rtacha geometrik ham oddiy va tortqichli bo‘lishi mumkin. Ular 
quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi. 
;
...
.
.
.
1
2
1
n
n
i
n
n
Xi
П
X
X
X
геом
од
Х





Belgilarning o‘zgaruvchanlik o‘rganilganda o‘rtacha kvadrat miqdorlar 
hisoblanadi. Ular ham oddiy va tortqichli bo‘ladi. 
Oddiy o‘rtacha kvadrat, 
х 
̅oddiy kvadrat 
n
X
n
X
X
X
n
2
2
2
2
2
1
...






Tortqichli o‘rtacha kvadrat formulalari bilan topiladi. 

---

62 










f
f
X
f
f
f
X
f
X
f
X
X
n
n
ТК
2
2
1
2
2
2
2
1
2
1
...
...
Yuqoridagiga qarab chiqilgan o‘rtachalardan tashqari iqtisodiy amaliyotlarda 
tarkibiy o‘rtachalar ham qo‘llanishi mumkin. Tarkibiy o‘rtachalarga moda va 
medianani kiritadilar. Lekin moda va mediana o‘rtacha miqdorlardan farq qiladi. 
O‘rtacha miqdorlar to‘plamning umumiy yo‘nalishini (o‘rtachasini) aniqlasa ham, 
alohida belgilarning xususiyatlarini niqoblaydi. Shuning uchun ham o‘rtacha 
hisoblangan miqdorlar abstrakt miqdorlardir. 
Statistikada moda deb - to‘plamda eng ko‘p uchraydigan belgiga, variatsion 
qatordagi belgining eng katta soniga aytiladi. 
Moda to‘plamda eng ko‘p uchraydigan belgi, variatsion qatorda esa eng katta 
sonli variantdir. Bu demak variatsion qatorda eng katta salmoqga ega. 
Moda uzlikli (diskret) va uzliksiz qatorlar uchun aniqlanishi mumkin. Diskret 
qatorlarda modani hisoblab o‘tirishga hojat yo‘q. Chunki bunday qatorlardagi eng ko‘p 
sonli belgi moda hisoblanadi. Misol: