Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

6.3-jadval 
Korxona ishchilarini kuzatish natijalari 
Sex Jami ishchilar, kishi 
Kuzatildi, 
kishi 
Yil mobaynida vaqtincha ishga 
layoqatsizlik kunlari soni 
o‘rtacha 
dispersiya 
I 
1000 
100 
18 
49 
II 
1400 
140 
12 
25 
III 
800 
80 
15 
16 
Guruhlar ichida dispersiyalar o‘rtachasini hisoblaymiz: 
25
,
30
80
140
100
80
16
140
25
100
49
2
2









x
x
x
ni
iNi


0,954 ehtimoli bilan o‘rtacha va chegaralangan xatoni aniqlaymiz: 

---

79 
29
,
0
3200
320
1
320
25
,
30






 


Δx = 2 x 0,29 = 0,58 
Tanlab olingan to‘plam o‘rtachasini hisoblaymiz: 
kun
x
x
x
ni
хini
Х
6
.
14
80
140
100
80
15
140
12
100
18









0,954 ehtimoli bilan, xulosa qilish mumkinki, bir ishchining jami korxona 
bo‘yicha vaqtincha ishga layoqatsizligini kunlarning o‘rtacha soni quyidagi 
chegaralardan bo‘lar ekan: 
14,6 - 0,58 ≤ 
X
 ≤ 14,6 + 0,58 ya’ni, 
14,02 ≤ 
X
 ≤ 15,18 
Belgilar proporsional differensiyasi bo‘yicha tanlab kuzatish uchun hisoblab 
topilgan guruhlar ichidagi dispersiyadan foydalanib, har qaysi sex bo‘yicha tanlama 
to‘plam hajmini aniqlaymiz: 
17200
800
16
1400
25
1000
49





x
x
x
N
i
i

;
60
17200
800
16
320
;
130
17200
1000
49
320
;
130
17200
1000
49
320
3
2
1
kishi
x
x
n
kishi
x
x
n
kishi
x
x
n






Hosil qilingan ma’lumotlarga asoslanib, tanlangan to‘plam o‘rtacha xatosini 
aniqlaymiz: 
28
,
0
80
60
1
60
800
16
1400
130
1
130
1400
25
1000
130
1
130
1000
49
3200
1
2
2
2






 






 






 

х
х
х
x

Bu holda, o‘rtacha, shuningdek chegaralangan xato, bosh to‘plam 
chegaralaridan bir qancha kichikroq bo‘ladi. 
6.3.4. Uya (seriya)li tanlab kuzatish 
Tanlashning bu usulini to‘plam birliklari kichikroq guruhlar yoki uya 
(seriya)larga birlashtirilgan to‘plam birliklari uchun qo‘llash qulaydir. Shunday 

---

80 
seriyalar sifatida tovar partiyalari, tayyor mahsulotning ma’lum miqdordagi 
upakovkalari, talabalar guruhlari, brigadalar va boshqa birlashmalar bo‘lish mumkin. 
Seriyalab tanlash usulining mohiyati seriyalarni tasodifiy tanlash yoki mexanik 
tanlashdan iborat bo‘lib, har qaysi guruh (uyani) birliklarini yalpi kuzatishdan 
iboratdir. 
Har bir guruh (seriya) ichidagi birliklar yalpi kuzatish o‘tkazilishi sababli, 
seriyalab tanlash o‘rtacha xatosi (teng miqdordi seriyali tanlashda) faqatgina 
guruhlararo (seriyalararo) disperensiyalardan bog‘liq bo‘ladi va quyidagi formulalar 
bo‘yicha aniqlanadi: 
r
2



(Qaytarilgan tanlash usuli) 





 

R
r
r
1
2


(Qaytarilmagan tanlash usuli) 
r - Tanlab olingan seriyalar soni; 
R - seriyalar umumiy soni. 
Guruhlararo dispersiya esa quyidagi formula yordamida hisoblanadi: 


r
X
Xi



2
2

Xi-i- seriyalar o‘rtachasi; 
X- jami tanlama to‘plam bo‘yicha umumiy o‘rtacha. 
4-misol 20 ta tumanlardan iborat bo‘lgan viloyatda seriyalab tanlash asosida 
hosildorlik tanlab kuzatildi. Tumanlar bo‘yicha tanlab olingan to‘plamning o‘rtachasi 
mos ravishda 14,5s\ga: 16,0s\ga, 15,5s\ga 15,0s\ga va 14,0s\gani tashkil etdi. 0,954 
ehtimol bilan jami viloyat bo‘yicha hosildorlikning chegaralarini aniqlang. 
Yechish: Umumiy o‘rtachani hisoblaymiz: 
𝑋 =
14,5 + 16,0 + 15,5 + 15,0 + 14,0
5
=
75
5
= 15,0𝑠/𝑔𝑎 
Guruhlar (seriyalar)aro dispersiya: 
5
,
0
5
5
,
2
5
1
0
25
,
0
1
5
,
0
5
)
1
(
0
5
,
0
1
)
5
,
0
(
5
)
15
14
(
)
15
15
(
)
15
5
,
15
(
)
15
16
(
)
15
5
,
14
(
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2


























Qaytarilmagan seriyali tanlash usuliga asosan chegaralangan xatoni aniqlaymiz: 
7
,
1
20
5
1
5
5
,
0
2






 

х

---

81 
Shunday qilib, 0,954 ehtimoli bilan, viloyat bo‘yicha hosildorlik quyidagi 
chegaralarda bo‘ladi; 
15-1,7 ≤ X ≤. 15+1,7 yoki 
13,3≤ X ≤ 16,7s\ga