Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

11.4. Korxonalarda xodimlar harakati ko‘rsatkichlari 
Iqtisodiy ko‘rsatkichlarni yaxshilashda xodimlar mehnati muhim 
ahamiyatga ega. Xodimlar soni harakati va ularning mehnatini statistik 
o‘rganganda, ularni turli belgilari bo‘yicha o‘rganadi. Xodimlar xalq 
xo‘jaligi tarmoqlari bo‘yicha, bajaradigan funksional vazifalari bo‘yicha 
guruhlanishi mumkin. 
Xalq xo‘jaligi tarmoqlari bo‘yicha: sanoat, qishloq xo‘jaligi, 
qurilish transport, sog‘liqni saqlash, maorif va shu kabi tarmoqlarda 
ishlovchi xodimlarga guruhlanadi. Bajaradigan ishlar bo‘yicha: ishchilar 
injener texnik xodim, xizmatchilar, xizmat qiluvchi kichik xodimlar, 

---

206 
shogird-o‘quvchilar kabi guruhlanadi. Mahsulot ishlab chiqarish yoki 
xizmat ko‘rsatish bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq ishlarda ishlaydigan 
xodimlar ishchilar deyiladi va ular korxonalarda ko‘pchilikni tashkil 
etib, asosiy kuch hisoblanadi. Ilmiy texnik xodimlarga ishlab chiqarishni 
tashkil etish va boshqarish bilan bog‘liq maansablarda ishlayotgan 
rahbar xodimlar kiradi. 
Turli iqtisodiy ko‘rsatkichlarni hisoblash uchun o‘rtacha 
ro‘yxatdagi xodimlar soni, o‘rtacha ishga kelgan xodimlar soni kabi 
ko‘rsatkichlar aniqlanadi. O‘rtacha ro‘yxatdagi xodimlar sonini aniqlash 
uchun kolendar kunlaridagi ro‘yxatdagi xodimlar sonining yig‘indisini 
kolendar kunlar yig‘indisiga bo‘linadi. O‘rtacha ishga kelganlar sonini 
topish uchun haqqiqiy ishlagan kunlar yig‘indisi ish kunlari yig‘indisiga 
bo‘linadi. 
Korxonalarda xodimlar soni va ularning harakati kadrlar bo‘limi 
tomonidan yurtiladi va hisobotda ko‘rsatiladi. Barcha xodimlar doimiy, 
vaqtincha va mavsumiy ishga qabul qilingan guruhlariga bo‘linadi. 
Vaqtincha ishga qabul qilinganlarga 2 oygacha yoki vaqtincha 
ishlamayotgan xodimlar o‘rniga 4 oygacha ishga qabul qilingan 
xodimlar kiradi. Mavsumiy ishga qabul qilinganlarga mavsum davrida 6 
oygacha mavsumiy ishni bajarishga qabul qilingan xodimlar kiradi. 
Ro‘yxatdagi xodimlarga ishga qabul qilish to‘g‘risidagi buyruq 
chiqqandan, ishdan bo‘shatish to‘g‘risida buyruq chiqqungacha bo‘lgan 
barcha xodimlar kiradi. 
Xodimlar harakati ko‘rsatkichlari: ishga qabul qilinganlar 
koeffitsienti, ishdan ketganlar koeffitsienti, turg‘unlik koeffitsientlari 
bilan ifodalanadi. 
Xodimlarning ishga qabul qilish koeffitsienti – hisobot davrida 
yangi qabul qilingan xodimlar sonini korxona xodimlarning o‘rtacha 
soniga bo‘lib topiladi.
;
soni
o`rtacha
Xodimlar
xodimlar
qilingan
qabul
Ishga
nti
koeffitsie
r
qilinganla
qabul
Ishga
=
Xodimlarning ishdan ketish koeffitsienti – hisobot davrida ishdan 
bo‘shatilgan-ketganlar sonini korxona xodimlari o‘rtacha soniga bo‘lib 
topiladi. 
;
soni
o`rtacha
Xodimlar
soni
xodimlar
ketgan
Ishdan
nti
koeffitsie
anlar
bo`shatilg
shdan
=
I

---

207 
Korxona xodimlarining umumiy aylanma (oborot) koeffitsienti – 
ishga qabul qilinganlar va ishdan ketganlar sonini qo‘shib (IK) korxona 
xodimlarining o‘rtacha soniga bo‘lib topiladi. 
;
soni
o`rtacha
Xodimlar
anlar
bo`shatilg
ishdan
va
qilingan
qabul
Ishga
oborot
umumiy
ing
Xodimlarin
=
 
;
soni
o`rtacha
Xodimlar
soni
r
ishlaganla
doimiy
da
Korxonalar
nti
koeffitsie
turg`unlik
Xodimlar
=
Korxonada ishga qabul qilingan va ishdan ketgan xodimlar sabablari 
bo‘yicha ham o‘rganiladi. Ishga qabul qilinganlar oliy va o‘rta maxsus 
o‘quv yurtlarini bitirib kelganlar, mehnat birjasi yo‘llanmasi bilan qabul 
qilinganlar va hakazo. Ishdan ketganlar esa: nafaqaga chiqish, boshqa 
joyga ko‘chib ketgan, armiya xizmatiga, o‘qishga ketganligi, ichki 
intizomni buzganligi va shu kabilar. 
Xodimlarning almashib turishi ijobiy hodisa emas. Shuning uchun 
ham xodimlarning ishga qabul qilish va ishdan ketish koeffitsienti 
ko‘rsatkichlarini – sabablari bilan o‘rganish zarur. Bu ko‘rsatkichlar 
koeffitsientlari qanchalik «O»ga yaqin bo‘lsa, shunchalik yaxshi deyish 
lozim. 
Xodimlarning turg‘unlik koeffitsienti «1»ga yaqin bo‘lsa ijobiy, 
chunki korxonada xodimlar doimiy ravishda turg‘un ishlasalar tajribasi 
ortadi, ishlab chiqarishning tashkil etilishni o‘rganadi va hokazo, 
natijada xodimlarning mehnat unumdorligi yuqori bo‘ladi.