Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

Bir terimchi tergan 
paxta kg (x+40) 
Terimchilar soni (f) 
Terimchilar tergan 
paxta kg 
60+40=100 
70+40=110 
75+40=115 
80+40=120 
85+40=125 
90+40=130 
5 
8 
6 
4 
2 
5 
500 
880 
690 
480 
250 
650 

---

72 
30 
3450 kg 
𝑋 
̅ =
3450
30
= 115 𝑘𝑔 115 kg – 75 = 40 kg 
Ayirganda ham shu ayrilgan songa teng miqdorda kichik bo’ladi.
4. Agarda to’plamning yakka miqdorlarini qandaydir “A” songa 
bo’lsak yoki ko’paytirsak, hisoblangan o’rtacha miqdorimiz, haqiqiy 
o’rtacha miqdordan “A" marta kichik (bo’linganda) yoki katta 
(ko’paytirganda) bo’ladi. Yuqoridagi yakka miqdorlarni 10 ga bo’lib 
(hisoblash yoki tushinish oson bo’lishi uchun, lekin har qanday son 
olinishi mumkin) ko’rsatamiz. 
Bir terimchi tergan 
paxta kg 
Terimchilar soni (f) 
Terimchilar tergan 
paxta kg 
60:10=6 
70:10=7 
75:10=7,5 
80:10=8 
85:10=8,5 
90:10=9 
5 
8 
6 
4 
2 
5 
30 
56 
45 
32 
17 
45 
30 
225 kg 
𝑋 
̅ =
225
30
= 7,5 𝑘𝑔 
10 marta kichik 
O’rtacha arifmetik miqdorlarning yuqoridagi xossalaridan kelib 
chiqib, 
o’rtachalarni 
hisoblashda 
yakka 
miqdorlarni 
ancha 
soddalashtirish, hisob-kitoblarni osonlashtirishda va to’g’riligini 
tekshirishda qo’llash mumkin bo’ladi.
5.4. Xronologik o’rtacha miqdorlarning hisobi 
Ijtimoiy-iqtisodiy voqea-hodisalar holati ko’pincha konkret 
paytdagi sanalarga beriladi. Bunday ma’lumotlar bo’yicha o’rtacha 
miqdorlar xronologik usulda hisoblanadi. Xronologik o’rtacha miqdorlar 
formulasi quyidagicha yoziladi.
𝑋̅ =
1
2
𝑥
1
+𝑥
2
+𝑥
3
+⋯
1
2
𝑥
𝑛
𝑛−1
; 
Xronologik o’rtacha miqdorlar yuridik shaxslar (korxonalar, 
tashkilotlar, firmalar) mulk solig’i summasini hisoblashda keng 
ishlatiladi. Yuridik shaxslar ko’chmas mulk o’rtacha summasidan 
belgilangan stavka bo’yicha mulk solig’i to’laydilar. Ko’chmas mulk 
o’rtacha summasi xronologik usulida hisoblab topiladi. Umuman 

---

73 
xronologik usul o’rtacha miqdorlarni hisoblashda ko’p qo’llaniladi. 
Bunda yilning birinchi choragi uchun hisoblanganda 1.01; 1.02; 1.03; 
1.04 ma’lumotlari olinib 1 yanvar va 1 aprel ma’lumotlarining yarmi 
(
1
2
)hisoblanadi va 4-1=3 ga bo’linadi.
Yillik ma’lumotlar olinganda yil boshi va oxiri ma’lumotlarining 
yarmi va har chorak boshi yoki oylar boshidagi miqdorlar qo’shilib, 
tegishli (5-1=4) (13-1=12) miqdorlarga bo’linadi.