Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

Bog‘lanish 
kuchi 
Bo‘sh 
O‘rtacha Sezilarli 
Yuqori 
Juda 
yuqori 
Qiymati =R 0.1-0.3 
0.3-0.5 
0.5-0.7 
0.7-0.9 
0.9-dan 
yuqori 
Egri chiziqli bog‘lanishlar mavjud bo‘lganda korrelyatsiya 
koeffitsiyenti o‘z mohiyatini yo‘qotadi. Egri chiziqli bog‘lanishlar 
mavjud bo‘lgan hollarda korrelyatsion nisbat qo‘llaniladi. Bu 
ko‘rsatkich nazariy va emperik korrelyatsion nisbat ko‘rsatkichlariga 
bo‘linadi.
Nazariy korrelyatsion nisbat quyidagi formula bilan hisoblaniladi: 
2
2
1
у
h
ух


=

yx
2
– natija belgining dispersiyasi omil belgining ta’siri 
natijasida natijaviy belgining tebranishini ifodalaydi.
U quyidagi formula yordamida aniqlaniladi: 
(
)
n
у
ух
у
х

−
=
2

 
х
у

= umumiy dispersiya bo‘lib, barcha omillar ta’sirida natijaviy 
belgining tebranishini ifodalaydi va u quyidagi formula bilan 
hasoblaniladi. 

---

121 
(
)
n
у
у
у

−
=
2
2

 
Nazariy korrelyatsion nisbat 0 bilan 1 oralig‘idagi qiymatlarni 
qabul qiladi. Qanchalik 1 ga yaqin bo‘lsa, belgilar o‘rtasidagi bog‘lanish 
shunchalik zich ekanligidan dalolat beradi. 
Korrelyasion nisbatning ildizdan olingan qiymati determinatsiya 
koeffitsiyenti deb aytiladi va u qaymatdagi formula bilan ifodalanadi: 
у
D
ух


2
=
 
Omil belgi ta’sirida natijaviy belgi tebranishining hissasini 
ifodalab beradi.
Ko‘p hollarda hisob-kitob ishlarini soddalashtirish maqsadida 
korrelyatsion bog‘lanishlar zichligini aniqlash maqsadida korrelyatsiya 
indeksidan foydalaniladi: 
2
2
1
у
Ух
у
R


−
−
=
 

y - Yx — hisobga olinmagan boshqa omillar ta’siri ostida natija 
belgi tebranishini tasvirlaydi.

y
2
- natija belgining barcha omillar ta’sirida tebranishini 
ifodalaydi. 
Korrelyatsiya indeksi 0 bilan 1 oralig‘idagi qiymatlarni qabul 
qiladi. 

y
2
- Yx - dispersiya quyidagi formula yordamida aniqlaniladi: 
(
)
n
у
у
Yх
у
х

−
=
−
2
2

 
bu yerda, 


−
−
−
=
2
2
)
(
)
(
1
у
у
у
у
R
х
 
Emperik korrelyatsion nisbat nazariy korrelyatsion nisbatan singari 
aniqlaniladi.
Emperik korrelyatsion nisbat quyidagi formula orqali aniqlaniladi: 
2
2
у
у
n
х


=
 
bu yerda 

2
 – emperik ma’lumotlar dispersiyasi, 

2
х
у

 - regressiya emperik chizig‘ini tashkil qiluvchi Yx 

---

122 
o‘rtachaning dispersiyasi. 
Korrelyatsiya koeffitsiyentiga nisbatan, korrelyatsion nisbat 
ko‘rsatkichi bog‘lanishlar zichligining takomillashgan ko‘rsatkichi 
bo‘lib hisoblanadi.