Samarqand iqtisodiyot va servis instituti u. Xudayberdiev, A. N. Xoliqulov, S. A. Babanazarova

10.2 – jadval 
Yillar 
Tug‘ilgan 
lar soni 
ming 
kishi 
O‘lganlar 
soni ming 
Kishi 
Aholining 
tabiiy 
o‘sishi 
ming kishi 
Aholining 1000 kishi hisobiga 
Tug‘il 
ganlar 
soni 
O‘lgan 
lar soni 
Aholining 
tabiiy 
o‘sishi, kishi 
1980 
540,0 
118,9 
421,1 
33,9 
7,5 
26,4 
1990 
691,6 
124,5 
567,1 
33,7 
6,1 
27,6 
2000 
532,1 
135,2 
397,9 
22,1 
6,1 
16,0 
2005 
538,0 
139,0 
399,0 
20,5 
5,3 
15,2 
2015 
734,1 
152,0 
582,1 
23,6 
4,9 
18,7 
2016 
726,2 
154,8 
571,4 
22,8 
4,9 
17,9 
2019 
815,0 
154,6 
660,4 
24,3 
4,6 
19,7 
2020 
841,8 
175,6 
666,2 
24,6 
5,1 
19,5 
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki tug’ulganlar mutloq soni 
va tabiiy o’sish soni ko’paymoqda, lekin promileda hisoblangan nisbiy 
miqdorda tabiiy o’sish koeffisenti 1980- yilgi 33,9 kishidan 2020-yil 
24,6 kishigacha pasaygan. 
Aholining hayotiyligi koeffitsienti tug‘ilganlar sonini shu davrda 
o‘lganlar soniga nisbati bilan topiladi. Bu ko‘rsatkich tug‘ilganlar 
o‘lganlardan necha baravar ko‘p degan savolga javob beradi. 
soni
O`lganlar
soni
ar
Tug`ilganl
=
Hk
Hayotiylik 
koeffitsientini 
tug‘ilish 
koeffitsientini 
o‘lish 
koeffitsientiga bo‘lib ham topiladi; bunda natija 1 dan katta bo‘lsa. 

---

173 
(
к
O
Тк
`
> 1 dan) aholida tabiiy o‘sish bo‘lgan, agarda
1 dan kichik bo‘lsa (
к
O
Тк
`
< 1 dan) aholining tabiiy kamayishi sodir 
bo‘lgan. Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, 
Respublika aholisi tabiiy ravishda har yili 550-650 ming kishiga 
ko‘paymoqda. 
Keyingi yillarda har bir 1000 kishiga tug‘ilganlar ham, o‘lganlar 
soni ham kamayib bormoqda. Tug‘ilganlar sonining kamayishi qishloq 
aholisining kamayib borishi, ayollarning ijtimoiy hayotga faol aralashuvi 
va boshqa omillarga bog‘liq. Mamlakatimizda o‘limning kamayishi esa, 
Respublikamizda sog‘lom avlodni tarbiyalash, onalar sog‘ligini 
mustahkamlash bilan bog‘liq ishlarning natijasidir. 
Aholining mexanik harakati migratsiya natijasida bo‘ladi. 
«Migratsiya» lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, «ko‘chib yurish» 
ma’nosini anglatadi. Aholi mamlakat miqyosida ham bir joydan ikkinchi 
joyga ko‘chib borishi mumkin. Bunday aholining harakati ichki 
migratsiya hisoblanadi. Keyingi yillarda aholi juda zich joylashgan 
Farg‘ona vodiysi viloyatlaridan cho‘lni o‘zlashtirish maqsadida Sirdaryo 
va Jizzax viloyatlariga ko‘chib kelishdi. Aholining ichki migratsiyasi 
mamlakat bo‘yicha aholi soniga ta’sir etmaydi, faqat ayrim hududlar 
uchun ta’siri bo‘ladi. 
Aholining mamlakatdan boshqa joyga (chet elga) ko‘chib ketishi 
yoki chet eldan kelishi xalqaro migratsiya hisoblanadi. Bunda aholining 
mutloq mexanik o‘zgarishi ko‘chib ketganlar va ko‘chib kelganlar 
o‘rtasidagi farqga bog‘liqdir. Agarda mamlakatga ko‘chib kelganlar 
(kk), shu davrda ko‘chib ketganlardan (kt) ko‘p bo‘lsa, (kk>kt) mexanik 
o‘sish bo‘ladi. Agarda ketganlar (kt) soni, ko‘chib kelganlar (kk) dan 
ko‘p bo‘lsa, mutloq mexanik kamayishni aniqlashimiz mumkin. Aholi 
mexanik harakatining nisbiy quyidagi ko‘rsatkichlari aniqlanadi. 
Kelganlar koeffitsienti (KK) boshqa joylardan ushbu aholi punkitiga 
doimiy yashash uchun ko‘chib kelganlar sonini 1000 ko‘paytirib, aholi 
o‘rtacha soniga bo‘lamiz.
soni
o`rtacha
Aholining
1000
soni
kelganlar
Ko`chib

=
KTk
Ketganlar koeffitsienti (KTk) – ushbu aholi punkitidan boshqa 
joyga doimiy yashash uchun ko‘chib ketganlar sonini 1000 ga 
ko‘paytirib aholining o‘rtacha soniga bo‘lamiz. 

---

174 
soni
o`rtacha
Aholining
1000
soni
ketganlar
Ko`chib

=
KTk
Aholining mexanik harakat koeffitsienti doimiy yashash uchun 
ko‘chib kelganlar va ko‘chib ketganlar o‘rtasidagi farqni 1000 
ko‘paytirib, aholi o‘rtacha soniga bo‘lish bilan topiladi. 
Agarda ko‘chib kelganlar soni ko‘chib ketganlar sonidan ko‘p 
bo‘lsa, unda mexanik o‘sish koeffitsienti aniqlanadi. 
soni
rtacha
o
Aholining
kt
kk
Muk
`
1000
)
(

−
=
bu yerda; Muk - aholining mexanik o‘sish koeffitsienti. 
Agarda ko‘chib ketganlar soni, ko‘chib kelganlar sonidan ortiq 
bo‘lsa, unda mexanik kamayish koeffitsientini (MKk) aniqlash lozim. 
soni
rtacha
o
Aholining
kk
kt
Mkk
`
1000
)
(

−
=
Har bir hudud miqyosida aholining tabiiy va mexanik o‘zgarishi 
natijasida, aholi sonining istiqboli aniqlanadi. Hududlar xo‘jaligi 
tarmoqlarini joylashtirish, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish rejalarni 
belgilashda foydalaniladi. 
O`zbekistonda hozircha turli sabablarga ko`ra ko`chib ketganlar 
soni ko`chib kelganlar sonidan ko`proq. 2020 yil ko`chib ketganlar soni 
203629 ta bo`lgan bo`lsa, ko`chib kelganlar soni 191086 kishini tashkil 
etadi. 
Mustaqillik 
davrlarida 
O`zbekistonga 
ko`chib 
kelib, 
iqtisodiyotning turli sohalarida ishlayotganlarga Respublika Prezidenti 
Sh.Mirziyoyev qarori bilan O`zbekiston fuqoraligi berilmoqda.