Samarqand veterenariya meditsina instituti «Ichki yuqumsiz kasalliklar va akusherlik kafedrasi» kafedrasi

7-LABORATORIYA MASHG’ULOTINING
PASPORTI


MAVZU: TASHQI MUXIT OB'EKTLARNING EKSPERTIZASI. STRONTSIY-90 RADIOAKTIVLIGINI SAQLANISHINI ANIQLASH.


Darsning maqsadi: Talabalarga Tashqi muhit ob'ektlarining ekspertizasi. Strontsiy-90 radioaktivligini saqlanishini aniqlashini o’rganish.
Kerakli jixozlar:
Radiobiologiya hodimlariga chegaralangan nurlanish dozasi, Stend: Nurlanishdan himoyalanish vositalari. Rentgen kabinetidagi: himoya ekranlari, shaxsiy muxofaza jixozlari. Qo’rg’oshin toshbloklar. reaktivlar va asbob-uskunalar: Azot saqlovchi ittriy eritmasi, azot kislotasi, distillangan suv, o’lchov kolbalar (rezina probkali). mufel pechi. radionuklidlar: strontsiy-90, seziy-137, yod-131, poloniy-210.
Adabiyotlar:

4. 
   Belov A.D., Kirshin V.A. Veterinarnaya radiobiologiya. Uchebnik. M.: Agropromizdat, 1987.
   
5. 
   Belov A.D., Kosenko A.S., Pak V.V. i dr., Praktikum po veterinarnoy radiobiologii. Uchebnik. M.: Agropromizdat, 1988.
   
6. 
   Radiobioloy for the Radioloist Eric J., Hall, D. Phil., New York, 2011.
   

Tuzuvchilar:
Katta o’qituvchi, v.f.n. Ibragimov B.X.
Assistent, v.f.n. Nurmuxamedov B.M.
Assistent Abdumajitov V.B.
7. Mavzu: Tashqi muxit ob'ektlarning ekspertizasi. strontsiy-90 radioaktivligini saqlanishini aniqlash.
Reja:

3. 
   Titrlangan eritmalarni ajratish.
   
4. 
   Laboratoriyada eritmalarni tekshirish.
   

Stronsiy-90 ridiaktivligini saqlanishini aniqlash.
Stronsiy-90 ga radiotoksikologik tarif: Stronsiy – ishqoriy yarim metal bo’lib, elementlar davriy sistemasida 2- gruppada joylashgan. U bir qancha radiaktiv izotoplarga ega ⁸¹Sr dan ⁹⁷ Sr gacha. Radiatoksikologik jihatdan ko’proq stronsiyni -89 va stronsiy-90 izotoplari o’rganiladi va e’tiborga olinadi, sababi bu izatoplar yadroning parchalanish mahsuloti sifatida urannin parchalanish natijasida yadro reaktorlarda hamda atom bombasini portlashida hosil bo’ladi.
Stronsiy-90 betta nurlanuvchi hisoblanib 0.54 MEV energiyali, yarim parchalanish davri 28 yil. U ko’p yillik betta nurlanish natijasida radioaktivlik jihatida teng bo’lgan ittiriy-90 elementiga aylanadi.
Kaliy, kal’siy singari stronsiy-90 organizmga tushgandan so’ng, suvda erituvchan eritmalar shaklida, mineral moddalarni organizmdagi aylanishiga qo’shilib ketadi. Stronsiy-90 yerga quruq yoki nam holda radioaktiv qoldiqlar bilan tushgandan so’ng o’simlik va hayvonot olamida aylanadi. Odam organizmiga o’simlik yoki hayvonot mahsulotlari orqali tushadi. Organizmda ovqat xazm qilish sistemasi orqali yaxshi so’riladi va asosan suyaklarda to’planib qoladi.Stronsiy-90 oshqozon-ichaklarda 5%dan 100% gacha, xar xil faktorlarga ko’ra so’rilishi mumkin, ya’ni rasionga, uni qanday elementlar birikmalar bilan birgalikda kelishi, ham organizmning yoshiga juda bog’liq. Yosh organizmda to’liq so’rilish, katta yoshdagiga nisbatan tezroq va yaxshi kechadi. Bunga sabab yosh organizmni skletini mustahkamlanishi va o’sishi uchun ko’p miqdorda ishqoriy yer metallarning kerakligidadir. Stronsiy-90 yumshoq to’qimalarda yig’ilishi 1% ni tashkil qiladi. Ovqat xazm qilish sistemasi orqali organizmga tushgan stronsiy-90 chiqib ketishi asosan axlat orqali, havo orqali (igngalyatsion) tushganlari siydik bilan tashqariga chiqadi.
Stronsiy-90 ni chiqib ketish muddati, yumshoq to’qimalardan 2.5-8.5 sutkani, suyaklardan 90-154 sutkani tashkil qiladi. Bundan tashqari sut bilan ham ajralib chiqadi. Stronsiy-90 ni organizmda maxsus yig’ilish joylaridan kelib chiqib, asosiy nurlanish suyaklarda va yumshoq to’qimalarda kechadi. Natijada asosiy o’zgarishlar shu organlarda kuzatiladi. Hayvonlarda alohida holatda stronsiy-90 ni organizmga bir va uzoq muddatda tushishi natijasida leykoz, ostlosarkomiya rivojlanadi, ichki sekresiya bezlarida, gipofizda, sut bezi, tuxumdonda va boshqalarda o’sma hlsil bo’ladi. Stronsiy-90 bilan nurlanganda asosiy ta’sir spermotogenez va ovogenezda bo’lib, jigar va buyrakni funksiyasi buziladi va organizmning sistemasi pasayadi.