Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Jihoz va materiallar: temir byukslar, texnik torozilar, laboratoriya 
tegirmonchasi, elektr quritish javoni, elektr nam o’lchagichlar, zich yopiladigan 
qopqoqli shisha bonkalar, qoshiqcha yoki shpatellar, nam o’lchagichga 
o’tkazuvchi hisob jadvallari, don namunalari. 
O’zlashtirish uchun savollar. 
1. Nima maqsadda don namligi aniqlanadi? 
2. Don namligi qanday usullarda aniqlanadi? 
3. VE-2M nam o’lchagichida namlikni aniqlash tartibini ta’riflang. 
40- ish Donning kleykovinasini aniqlash. 
Darsning maqsadi: talabalarni don partiyalaridan kleykovinani aniqlash 
uchun namuna olishni o’rgatish va kleykovinaning miqdorini aniqlashni o’rgatish. 
Ishlash tartibi: kleykovina miqdori maydalangan don o’lchanmasi massasiga 
nisbatan foizlarda ifodalanadi. Kleykovina ikki xil bo’ladi: ho’l – o’ziga suvni 
singdirgan kleykovina va quruq kleykovina – kleykovinaning quritishdan so’nggi 
miqdori.  
Tarkibidagi kleykovina miqdoriga bog’liq holda bug’doy donini quidagicha 
turkimkash mumkin. 

---

125 
Don toifalari
Dondagi ho’l kleykovinaning 
miqdori, % 
Yuqori kleykovinali don 
30 dan yuqori 
O’rnacha miqdordagi kleyko- 
vinali don 
26……..29,9 
O’rtadan past miqdordagi 
kleykovinali don
20……..25,9 
Past kleykovinali don 
20 dan past 
Kuchli bug’doy doni I gruhdan past bo’lmagan, miqdori esa kamida 28% bo’lgan 
ho’l kleykovinaga ega bo’lishi lozim. Ho’l kleykovinaning sifati elastiklik 
xususiyatlari bilan baholanadi. 
O’rta namunadan 30....50 g massali don o’lchanmasi ajratilib va uning 
tarkibidagi buzilgan bug’doy, ifloslantiruvci aralashmalardan tozalanadi. 
Tozalangan o’lchanma labaratoriya tegirmonchasida maydalanadi.
Agar donning namligi 18% dan yuqori bo’lsa, unda o’lchanmani 
maydalashdan oldin xona haroratida yoki 50
o
C haroratga ega bo’lgan termostatda 
18% namlikka qadar quritiladi. Maydalangan don yaxshilab aralashtiriladiva undan 
texnikaviy tarozida 25 g yoki undan koproq o’lchab olinadi. Bunday miqdordagi 
o’lchanmadan kamida 4 g ho’l kleykovina olsa bo’ladi. O’lchanma chinni 
kosachaga solinib, uning ustidan harorati 18....20
0
C atrofida bo’lgan suv quyiladi.
Xamir qorish uchun o’lchama og’irligiga bog’liq holda unga qo’shiladigan 
suv miqdori quidagicha bo’lishi kerak. 
Maydalangan o’lchanmaning massasi, g 
suv miqdori, ml 
25 
14 
30 
17 
35 
20 
40 
22 
Ma’lum miqdorda suv solingan undan shpatel yordamida yaxshlilab xamir 
qoriladi. Kosacha va shpatelga yopishgan xamir bo’lakchalari top-toza qilib qirib 
olinadi va xamirga qo’shiladi. Xamirdan sharik yasab, kosachaninig ichiga 
joylashtirib qo’yiladi va shisha bilan 20 daqiqa davomida yopib qo’yiladi.
Holbuki, bunda maydalangan don zarralari suvni shimadi va kleykovinani 
tashkil qiladigan oqsillar shishadi. So’ngra damini olgan xamir sharigi kuchsiz 
vodoprovodsuvi oqimi ostida, zich to’qilgan ipak yoki kapron elagi ustida ushlab, 
sekin asta kleykovinasi yuviladi. 
Dastlab kleykovina xamir tarkibidagi kraxmal va qobiq qsimlari bilan 
yuvilib ketmasligi uchun extiyotkorlik bilan asta-sekin kraxmal va qobiqning katta 
qismi oqib tushgandan so’ng jadalroq yuviladi. Tasodifan uzilib tushgan 
kleykovina bo’lakchalari yig’ib olinadi va rleykovinaning umumiy massasiga 
qo’shiladi.
Kleykovina tog’ra yoki tovoq ichida ( agar vodoprovod bo’lmasa) yuvishga 

---

126 
ham ruxsat beriladi. Togoraning ichiga kamida 2 litr suv quyiladi. Suv ichida 
xamir qo’l bilan eziladi. Suv kraxmal va qobiq qismlari paydo bo’lganda, u zich 
ipak yoki kapron elaklari orqali suzib, to’kib tashlanadi va kleykovina yo’liq 
yuvilib bo’lguncha toza suv solinib, bu jarayon takrorlanaveradi.
Agar kleykovinasi aniqlanayotgan don sovuq urgan, ko’kargan yoki 
toshbaqasimon kana bilan zararlangan bo’lsa, unda kleykovina avval ehtiyotorlik 
bilan tog’orada yuviladi. Xamir tarkibidagi qobiqlar to’liq chiqarilgandan so’ng va 
kleykovina siqilganda chiqadigan suv tiniq holga kelganda yuvish to’xtatiladi. 
Agar kleykovina yuvilmasa, analiz natijalarida : <> deb yozib 
qo’yiladi. Kleykovinani yuvishni to’xtatib, u kaftlar orasida qisiladi va qo’l vaqti –
vaqti bilan quruq sochiqqa artib turiladi. Bunda kleykovina bir necha marta 
barmoqlar bilan aylantirib turiladi. Kleykovina o’lchanib, yana 2....3 daqiqa 
davomida yuviladi, uni qaytadan siqib, massa yana o’lchanadi. Ikki o’lchashlar 
orasidagi masofa farqi 0,1 g oshmasa, kleykovinani yuvish to’xtatiladi. 
Ho’l kleykovinaning miqdori maydalangan don o’lchanmasidan nisbatan 
foizlarda ifodalanadi. Nazorat tahlillar paytida ho’l kleykovina miqdori bo’yicha 
tafovut +- 2% dan oshmasligi kerak.