Samarqand veterineriya meditsinasi instituti “Gumanitar fanlar, jismoniy madaniyat va
Xotira kishi faoliyatining barcha jabxalarida ishtirok etishi tufayli uning namoyon bo‘lish
Download 1.51 Mb. Pdf ko'rish
|
seminar ishlanma
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2) faoliyat maqsadlariga ko‘ra: ixtiyorsiz, ixtiyorli; 3) esda olib qolish va esda saqlash muddati, qisqa muddatli, operativ.
Xotira kishi faoliyatining barcha jabxalarida ishtirok etishi tufayli uning namoyon bo‘lish
shakllari rang-barangdir. SHunga ko‘ra uchta asosiy mezonga muvofiq xotira turlarini keltiramiz: 1) psixik faollikning hususiyatiga ko‘ra: xarakat, emotsional, obrazli, so‘z mantiqli; 2) faoliyat maqsadlariga ko‘ra: ixtiyorsiz, ixtiyorli; 3) esda olib qolish va esda saqlash muddati, qisqa muddatli, operativ. Xarakat xotirasi turlari ishdagi ish xarakatlarini esda olib kolish, esda saklash va yana kayta esga tushirishdan iborat bulib, kishining abjir, maxoratli, “oltin kulli” ekanligini alomati. Emotsional xotira xis–tuyguga xos xotira bulib, u kishilarda kuchlirok ifodalangan buladi: xamdardlik, boshidan 27 kechirish kabi. Obraz xotirasi tasavvurlarni, tabiat va xayot manzalarini, tovushlarni, xidlarni, ta’mlarni esda olib kolishdan iborat bulib, bunda kurish, eshitish, xid bilish, ta’m bilish xotiralari kurinadi. Suz–mantik xotira mazmunini bizning uy–fikrlarimiz kursatadi. Suz–mantik xotirasi ta’lim jarayonida etakchi rol uynaydi. Biron narsani esda olib kolish yoki eslash uchun maxsus maksad bulmagan xolda esda olib kolish va yana kayta esga tushirish ixtiyorsiz xotira deyiladi. Oldimizga biron maksad kuyib esda olib kolganimizda ixtiyoriy xotira xakida suz boradi. Kiska muddatli xotira materialning kup martalab takrorlash va kayta esga tushirishlar orkali uzok vakt esda olib kolinishi bilan ajralib turadigan uzok muddatli xotiradan farkli ravishda, bir martagina juda kiska vakt oraligida idrok kilish va shu zaxotiyok kaytadan xotirlashdan sung juda xam kiska mobayonida eslab kolish bilan belgilanadi. Operativ xotira esa kishi tomonidan bevosita amalga oshirilayotgan dolzarb xarakatlar, ishlarga xizmat kiladigan jarayonlarni anglatadi. Xotira jarayonlariga esda olib kolish, yana kayta esga tushirish, esda saklab kolish va unitish kiradi. Bu jarayonlarda xotiraning faoliyat bilan alokasi, shuningdek, uning xodisalari aloxida mustakil (mnemik) xarakatlar tarzida kechishi kurinadi. Esda olib kolishni xotiraning yangi materialni ilgari uzlashtirgan material bilan boglash orkali esda saklab kolinishiga olib keladigan jarayon bulib, bu individ tajribasini yangi bilim va xulk–atvor shakllari bilan boyitishning zarur shartidir. Esda olib kolish tanlangan buladi: sezgi a’zolarimizning ta’sir kiladigan barcha narsalar xam xotiramizda saklanib kolavermaydi. Materialning esda olib kolinishi shaxs faoliyatining sabablari maksadlari va usullari bilan belgilanadi. Faoliyatning asosiy maksadidan urin olgan material unda kanchalik mazmunli boglanishlar xosil bulsa, shunchalik tez esda olib kolinadi. Faol akliy ish olib borishga undaydigan material ixtiyorsiz ravishda yaxshirok eslab kolinadi. SHuning uchun bajarayotgan vazifamiz mazmuniga kanchalik manfaatdorlik bilan munosabatda bulsak, ixtiyorsiz esda olib kolishimiz xam shunchalik unumlirok buladi. Kayta esga tushirish psixikaning ilgari mustaxkamlangan mazmunini uzok muddatli xotiradan chikarib olish va uni amaliy xotiraga utkazish yuli bilan aktuallashtirilishi sodir buladigan xotirlash jarayoni bulib, uning tanish, xususan kayta esga turishi va eslash turlari bor. Xotira jarayonlarida individual farklar esda olib kolish tezligida, anikligida, mustaxkamligida va kayta esga tushirish uchun tayyorligida ifodalanadi. Xayol inson ijodiy faoliyatining zarur elementi bulib, mexnatning oralik va oxirgi maxsulotlarida uz ifodasini topadi, shuningdek problemali vaziyat noaniklik kursatgan xollarda xulk–atvor programmasini tuzishni ta’minlaydi. Xayolning psixik jarayon sifatidagi muxim vazifasi juda axamiyatli jixati shundaki u mexnat boshlamasdan oldin uning natijasini tasavvur kilish imkonini beradi. Xayol odamga faoliyat jarayonida mexnat maxsulotlarining oralik yoki oxirgi psixik modellarini xosil kilish yuli bilan yul–yurik beradi. Xayol tafakkur bilan uzviy boglangan bulib, kelajakni oldindan kurish imkonini beradi. Zikr etilayotgan xayol uzining aktivligi va faolligi bilan xarakterlanadi. Ayrim xollarda xayol faoliyatning urnida bulishi va unda shaxs uzi xal kila olmaydigan masalalar, ogir sharoitlardan yashirinish uchun real tasavvurlardan uzok bulgan fantastika olamiga vaktincha kirib ketadi. Xayolning bunday formasi passiv xayol deyiladi. Kishi passiv xayolni oldindan uylab yuzaga keltirishi mumkin, xayotda gavdalantirishga karatilgan xayolning obrazlari shirin xayollar xam deyiladi. Agar passiv xayolni oldindan uylab va uylamasdan kilingan turlarga bulish mumkin bulsa, aktiv xayolni ijodiy va kayta tiklovchi xayol turlariga bulish mumkin. Uz asosida tasviriga muvofik keladigan obrazlar sistemasini yaratuvchi xayol kayta tiklovchi xayol bulsa, ijodiy xayol original va kimmatli moddiy maxsulotlarda amalga oshiriladigan yangi obrazlarning yaratilishini talab etadi. Kupincha xayol jarayonlari odam amalga oshirishni istaydigan timsollar shakliga, aloxida ichki faoliyat shakliga kirib boradi. SHunday odam kelgusida xoxlaydigan timsollarni orzu deb ataladi. Demak, shaxs tarbiyasida xayol jarayonining uziga xos axamiyati mavjud bulib, ilmiy, badiiy ijodga keng kullaniladi. Bilish jarayoni kechishning eng muxim xususiyati uning tanlaydigan, yunaltirilgan tusdaligidan iboratdir. Tevarak–atrofdagi olamning kuplab ta’sirlari orasida kishi xamisha nimanidir idrok etadi, |
ma'muriyatiga murojaat qiling