Sana 20 yil. Ko’rdim matibdo’ Mavzu: To’g’ri chiziqli tekis harakatda tezlik

III. Yangi mavzu bayoni
Ikki jism to`qnashishidan (ikkita shar to`qnashtiriladi yoki ikkita harakatlanuvchi mashina to`qnashtiriladi) namoyon bo`ladigan kuchlarning qiymatlarini aniqlash juda qiyin. Bunda elastiklik kuchi vujudga keladi, jismlar deformasiyalanadi, ta`sir vaqti esa juda kichik bo`ladi. Bunday masalalarni yechish uchun “Impuls” deb ataluvchi kattalikdan foydalanamiz.
“Impuls” lotincha “impulsis” so`zidan olingan bo`lib, “turtki” degan ma`noni anglatadi.
Jismlarning o`zaro ta`siri natijasi kuchdan tashqari ta`sirlashish vaqtining davomiyligiga bog`liq.
Kuch impulsi jismga ta`sir etayotgan kuchning shu kuchga ta`sir etgan vaqtga ko`paytmasiga teng. I=Ft
Xalqaro birliklar sistemasida I= 1 Ns
Jism impulsi
1.Engil aravacha olib qiyalikdan tushiriladi va yo`liga biror A jism qo`yiladi. Aravacha A jism urilib uni ozgina siljitadi. Aravachaga yuk ortib yana tajriba takrorlanadi va A jismning ko`proq siljiganini ko`rish mumkin.
2.Qiyalik burchagini o`zgartirib yuklangan aravacha bilan tajriba takrorlanadi. Bunda A jism yanada uzoqroqqa siljiydi.
O`quvchilardan ko`rsatilgan tajribalar bo`yicha xulosa so`raladi.
Yuqoridagi tajribalardan quyidagi xulosaga kelish mumkin.
1.Harakatlanayotgan jismning tezligi o`zgarmaganda massasi qancha katta bo`lsa, uning urilish zarbi ham shuncha katta bo`ladi.
2.Harakatlanayotgan jismning tezligi qancha katta bo`lsa, uning urilish zarbi ham shuncha katta bo`ladi.
Jism massasining uning tezligiga ko`paytmasi jism impulsi deb ataladi.
P=m
Xalqaro birliklar sistemasida jism impulsining birligi -kgּm/s
Kuch impulsi va jism impulsi orasidagi munosabatlar keltirilib chiqariladi.