Sanaatda elektroliz procesinin’ qollaniliwi

Suwdin’ qattilig’i, oni jumsatiwdin’ texnikadag’i a’hmiyeti
Ta’biyattag’i suw quraminda kalciy ha’m magniy duzlarinin’ bar ekenligi suwdin’ qattilig’in ju’zege keltiredi.Suwdin’ qattilig’i ekige bo’linedi: waqitsha qattiliq ha’m turaqli qattiliq. Waqitsha qattiliq sebebi suwda gidrokarbonatlardin’ bar ekenliginde. Turaqli qattiliqqa sebep- kalciy ha’m magniy sulfatlari ha’m xloridlerdin’ suwdin’ quraminda boliwi esaplanadi. Suwdin’ qattilig’I bir litr suwdag’I erigen Ca ha’m Mg ionlarinin’ milligram-ekvivalent mug’dari menen o’lshenedi.Eger suwdin’ qattilig’I 4-7mg ekv/litr bolsa, jumsaq suw dep ataladi. Bunday suw paydalaniw ushin jaramli. Eger qattiliq 7-14mg ekv/litr arasinda bolsa, bunday suw ishiw ushin da texnologik process ushin da jaramsiz esaplanadi.Suwdin’ waqitsha qattilig’I qaynatiw arqali joq qilinadi. Bul jag’dayda gidrokarbonatlar erimeytug’in karbonatlarg’a o’tip, sho’kpege tu’sedi.
Ca(HCO3)2=CaCO3+CO2+H2O
Mg(HCO3)2=Mg(OH)2+2CO2
Qattiliq- ximiyaliq islew beriw arqali da jog’altiladi. Bunin’ ushin qatti suwg’a so’ndirilgen ha’k yamasa soda qosiladi. Ha’k tiykarinan suwdin’ waqtinshaliq qattilig’in joq qiladi.
Ca(HCO3)2+Ca(OH)2=2CaCO3+2H2O
Mg(HCO3)2+2Ca(OH)2=Mg(OH)2+2CaCO3+2H2O
Eger turaqli qattiliqqa iye bolg’an suwg’a soda qosilsa,to’mendegi reakciya ju’z beredi: CaSO4+Na2CO3=CaCO3+Na2SO4
MgSO4+ Na2CO3=MgCO3+Na2SO4
Ca ha’m magniy ionlarin joq qiliw ushin bura, potash ha’m natriy fosfati da qollaniladi.
Ha’zirgi waqitta suwdin’ qattilig’in joq qiliw ushin ta’biyiy ha’m jasalma ionitler ken’ tu’rde qollanilip kelmekte. Ionitler alumosilikatlar tu’rine kirip, to’mendegi formulag’a iye : Na2[Al2Si2O8]nH2O. Alyumosilikatlar quramindag’i Na + ionlari kalciy yamasa magniy ionlarina almasadi:
Na2R+Ca(HCO3)2=CaR+2NaHCO3
Na2R+ CaSO4= CaR+ Na2SO4
Suwdi jumsartiw ushin joqari molecular ionitler ha’m qollanilip, olar ion almasiwshi smolalar dep ataladi. Bunday ionitler quraminda -SO3H,-SO3Na, -COOH,-OH, -COONa toparlari bolip, olar o’zinin’ quramindag’I kationlardi almastiradi. Anionitlerdin’ quraminda ha’reketshen’ siltiler topari bar bolip, olar anionlarin almastiradi. Bul ionitlerde aktiv toparlar -NH2;-N(CH3), -NH3Cl esaplanadi. Sonday ionlardan suwdi o’tkizip ju’da’ taza suw , ha’tteki distillengen suw aliwimizg’a da boladi. Ionitlerden paydalaniw kem qa’rejet jumsaytug’in, arzan ha’m sapali, na’tiyjeli, o’nimdarlig’I joqari bolg’an usil esaplanadi.Turaqli qattiliq- magniy ha’m kalciydin’ xloridleri, sulfatlari arqali payda boladi. Bul qattiliq qaynatilg’an waqitta jog’almaydi. Soda arqali, Na3PO4 arqali suwdin’ qattilig’in jog’altiwimiz mu’mkin. Kalciy ha’m magniy ioni ko’p bolg’an suw- qatti suw esaplanadi,qatti suwda sha’ydin’ da’mi buziladi, awqat pispeydi, kir ketpeydi, ko’pirmeydi. Al kalciy, magniy ionlari az bolg’an suw- jumsaq suw esaplanadi.Waqitsha qattiliq- kalciy , magniy gidrokarbonatlari arqali payda boladi.