«Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish» kafedrasi «Mikroiqtisodiyot» fanidan Mavzu

2“Андижон биокимё заводи” акциядорлик жамиятининг иқтисодий кўрсаткичларини тахлили.

Бугунги пандемия шароитида маҳсулот ишлаб чиқарувчи субъектлар томонидан яратилган товар-маҳсулотлар рақобатбардош бўлиши талаб этилади. Ишлаб чиқарилган маҳсулотлар сифатли ва таннархи арзон бўлиши лозим. Бундай маҳсулотлар ишлаб чиқаришга эришиш учун корхоналарни иқтисодий салоҳиятини ҳолати ва у билан таъминланганлигини аниқлаш барча бўғин раҳбарлари ва мутахассисларни эътиборини тортмоқда. Шу сабабли, бугунги кунда ҳар қандай ишлаб чиқариш корхонасида иқтисодий салоҳиятнинг ҳолатини, у билан таъминланган даражаси ва унинг самарадорлигини таҳлил қилиш жуда муҳимдир. Ҳар қандай саноат ишлаб чиқариш корхонасининг бойлиги - жамиятимиз бойлигининг бир қисми сифатида қаралади. Шу сабабли, мулкчилик шаклидан қатъий назар, ишлаб чиқариш корхонаси иқтисодий салоҳиятини ифодаловчи кўрсаткичларнинг ўрганиш иқтисодий таҳлил қилишнинг асосий қисмини ташкил этади.

Корхона фаолиятини таҳлил қилиш учун “Андижон биокимё заводи” акциядорлик жамияти танланди. Унинг 2010-2020 йиллардаги барча иқтисодий кўрсаткичлари асос қилиб олинди. Бу ўринда бухгалтерия баланси, молиявий ҳисоботнинг бошқа шакллари ва йиллик статистик ҳисобот маълумотларидан кенг фойдаланилмоқда. Меҳнат салоҳияти билан боғлиқ кўрсаткичларни эса, асосан статистик ҳисобот маълумотларидан ва айримларини ҳисоб-китоб йўли билан аниқланди.
Корхона иқтисодий салоҳиятини таҳлил қилиш ва унинг ҳолати, самарадорлиги ҳамда улар билан таъминланганлик даражаси тўғрисида аниқ хулосаларга келиш учун уларнинг ҳар бир гуруҳини алоҳида таҳлил қилиш мақсадга мувофиқдир. Шу жиҳатдан, энг аввало, корхонанинг иқтисодий салоҳияти таҳлилини унинг ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлардан бошлаш лозим. Чунки, бу кўрсаткичлар орқали таҳлил қилинаётган “Андижон биокимё заводи” АЖда иқтисодий салоҳият билан боғлиқ масалалар бўйича ҳолат қандай эканлиги тўғрисида хулоса қилиш мақсадга мувофиқ. Унинг иқтисодий салоҳиятини ифодаловчи кўрсаткичлар миқдорини амалий маълумотларни қўллаган ҳолда корхона иқтисодий салоҳияти қандай ҳолатда эканлигига баҳо бериш мумкин. Чунки, умумий аҳволни билмай, ўрганмай туриб, у билан таъминланганлик ва ундан самарали фойдаланишнинг аҳволини таҳлил қилиб бўлмайди. Ушбу хулосадан келиб чиқиб, энг аввало, корхонада иқтисодий салоҳият ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлар таҳлилининг усулларини кўриб чиқиш учун қуйидаги жадвални туздик. 1-жадвал
Асосий воситаларнинг ўртача қиймати 2010 йилда 7870896 минг сўмга, 2015йилда 32541776 минг сўмга, 2016 йилда 31347891 минг сўмга, 2017 йилда 30190854 минг сўмга, 2018 йилда 40832180 минг сўмга, 2019 йилда 41664143 минг сўмга, 2020 йилда эса 44259664минг сўмгатенг бўлган. 2020 йилда 2010 йилга нисбати 36388768 минг сўмга ёки 5,6 баробар ортган. Бу таҳлил қилинаётган 10 йилда асосий воситаларнинг янгиланганлигидан далолат беради.
Айланма маблағларнинг ўртача қиймати 2010 йилда 6308444 минг сўмга, 2015 йилда 6566891 минг сўмга, 2016 йилда 7816485 минг сўмга, 2017 йилда 13798939минг сўмга, 2018 йилда 16572492 минг сўмга, 2019 йилда 17352718 минг сўмга, 2020 йилда эса 24264072минг сўмга тенг бўлган.Айланма маблағларнинг ўртача қиймати 2020 йилда 2010 йилга нисбати 17955628 минг сўмга ёки 3,8 баробар ортган.
Номоддий активларнинг ўртача қиймати 2010 йилда 44492 минг сўмга, 2015 йилда 108422 минг сўмга, 2016 йилда 49076 минг сўмга, 2017 йилда 62954 минг сўмга, 2018 йилда 82665 минг сўмга, 2019 йилда 94576 минг сўмга, 2020 йилда эса 115745минг сўмга тенг бўлган.
Меҳнат салоҳиятининг ўртача қиймати 2010 йилда 5975849 минг сўмга, 2015 йилда 10679147 минг сўмга, 2016 йилда 12158902 минг сўмга, 2017 йилда 13971758 минг сўмга, 2018 йилда 18413114 минг сўмга, 2019 йилда 24266293 минг сўмга, 2020 йилда эса 21163083минг сўмга тенг бўлган.
Иқтисодий салоҳиятнинг ўртача қиймати 2010 йилда 20199681минг сўмга, 2015 йилда 49896236 минг сўмга, 2016 йилда 51372354 минг сўмга, 2017 йилда 58024505 минг сўмга, 2018 йилда 75900451 минг сўмга, 2019 йилда 83377730 минг сўмга, 2020 йилда эса 89802564минг сўмга тенг бўлган.2020 йилда 2010 йилга нисбати 69602883минг сўмга ортган.
Асосий воситаларнинг иқтисодий салоҳиятдаги улуши 2010 йилда 55,3 фоизга, 2015 йилда 65,2 фоизга, 2016 йилда 61,0 фоизга, 2017 йилда 52,0 фоизга, 2018 йилда 53,8 фоизга, 2019 йилда 55,3 фоизга, 2020 йилда эса 49,3 фоизга тенг бўлган.
Айланма маблағларнинг иқтисодий салоҳиятдаги улуши 2010 йилда 44,4 фоизга, 2015 йилда 13,2 фоизга, 2016 йилда 15,2 фоизга, 2017 йилда 23,8 фоизга, 2018 йилда 21,8 фоизга, 2019 йилда 44,4 фоизга, 2020 йилда эса 27,0 фоизга тенг бўлган.
Номоддий активларнинг иқтисодий салоҳиятдагиулуши корхонада 2010 йилда 0,2 фоизга, 2015 йилда 0,2 фоизга, 2016 йилда 0,1 фоизга, 2017 йилда 0,1 фоизга, 2018 йилда 0,1 фоизга, 2019 йилда 0,3 фоизга, 2020 йилда эса 0,1 фоизга тенг бўлган.
Меҳнат салоҳиятининг иқтисодий салоҳиятдаги улуши 2010 йилда 29,6фоизга, 2015 йилда 21,4 фоизга, 2016 йилда 23,7 фоизга, 2017 йилда 24,1 фоизга, 2018 йилда 24,3 фоизга, 2019 йилда 29,1 фоизга, 2020 йилда эса 23,6 фоизга тенг бўлган. 2020 йилда 2010 йилга нисбатан 6 фоизга камайганлиги кўришимиз мумкин.
“Андижон биокимё заводи” акциядорлик жамиятининг иқтисодий салоҳияти тўғрисидаги аниқ хулосаларни чиқаришимиз учун унинг таҳлил қилинаётган 2010-2020 йиллар давомида иқтисодий салоҳият билан таъминланганлик даражасини ҳам таҳлил қилишимиз зарур. Бунинг учун олинган жамиятнинг статистик маълумотлари асосида қуйидаги 2-жадвални тузамиз.

“Андижон биокимё заводи” АЖ иқтисодий салоҳияти ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлар

1-жадвал

	№	Кўрсаткичлар	2010 йил	2015 йил	2016 йил	2017 йил	2018 йил	2019 йил	2020 йил		2020 йилда 2010 йилга нисбатан ўзгариш
											+;-		фоизда
	1	Асосий воситаларнинг ўртача қиймати, минг сўм	7870896	32541776	31347891	30190854	40832180	41664143	44259664		36388768		562,3
	2	Айланма маблағларнинг ўртача қиймати, минг сўм	6308444	6566891	7816485	13798939	16572492	22534471	24264072		17955628		384,6
	3	Номоддий активларнинг ўртача қиймати, минг сўм	44492	108422	49076	62954	82665	99281	115745		71253		260,1
	4	Меҳнат салоҳиятинин ўртача қиймати, минг сўм	5975849	10679147	12158902	13971758	18413114	24266293	21163083		15187234		354,1
	5	Иқтисодий салоҳият (Ис) нинг ўртача қиймати (1қ+2қ+3қ+4қ)	20199681	49896236	51372354	58024505	75900451	88564188	89802564		69602883		444,6
	6	Асосий воситаларнинг Ис.даги улуши, % (1қ:5қ*100)	39,0	65,2	61,0	52,0	53,8	47,0	49,3		10,3		x
	7	Айланма маблағларнинг Ис.даги улуши, % (2қ:5қ*100)	31,2	13,2	15,2	23,8	21,8	25,4	27,0		-4,2		x
	8	Номоддий активларнинг Ис.даги улуши, % (3қ:5қ*100)	0,2	0,2	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1		-0,1		x
	9	Меҳнат салоҳиятининг Ис.даги улуши, % (4қ:5қ*100)	29,6	21,4	23,7	24,1	24,3	27,4	23,6		-6,0		x
“Андижон биокимё заводи” АЖнинг 2010-2020 йиллик маълумотлари асосида ҳисоб-китоб қилинган

Барчамизга маълумки, корхона активлари дейилганда унинг асосий воситалар, номоддий активлари ва айланма маблағларининг йиғиндиси тушунилади. Жамият активларининг умумий ўртача қиймати 2010 йилда 14223832 минг сўмга, 2015 йилда 39217089 минг сўмга, 2016 йилда 39213452 минг сўмга, 2017 йилда 44052747 минг сўмга, 2018 йилда 57487337 минг сўмга, 2019 йилда 61666946 минг сўмга, 2020 йилда 68639481минг сўмга тенг бўлган.
Иқтисодий салоҳиятнинг ўртача қиймати 2010 йилда 20199681минг сўмга, 2015 йилда 49896236 минг сўмга, 2016 йилда 51372354 минг сўмга, 2017 йилда 58024505 минг сўмга, 2018 йилда 75900451 минг сўмга, 2019 йилда 88564188минг сўмга, 2020 йилда 89802564минг сўмга тенг бўлган.2020 йилда 2010 йилга нисбатан фарқи 69602883минг сўмга ортган.
Активларнинг иқтисодий салоҳият билан таъминланганлиги 2010 йилда 1,42 сўмга, 2015 йилда 1,27 сўмга, 2016 йилда 1,31 сўмга, 2017 йилда 1,32 сўмга, 2018 йилда 1,32 сўмга, 2019 йилда 1,39 сўмга, 2020 йилда 1,38 сўмга тенг бўлган.
Меҳнат салоҳиятининг иқтисодий салоҳият билан таъминланганлиги 2010 йилда 3,38 сўмга, 2015 йилда 4,67 сўмга, 2016 йилда 4,23 сўмга, 2017 йилда 4,15 сўмга, 2018 йилда 4,12 сўмга, 2019 йилда 3,54 сўмга, 2020 йилда 3,65 сўмга тенг бўлган.
Барча активларнинг иқтисодий салоҳиятдаги улуши 2010 йилда 70,4 фоизга, 2015 йилда 78,6 фоизга, 2016 йилда 76,33 фоизга, 2017 йилда75,92фоизга, 2018 йилда 75,74фоизга, 2019 йилда 72,6фоизга тенг, 2020 йилда эса76,43фоизга тенг бўлган.
Меҳнат салоҳиятининг активлар билан таъминланганлиги 2010 йилда 2,38 сўмга, 2015 йилда 3,67 сўмга, 2016 йилда 3,23 сўмга, 2017 йилда3,15 сўмга, 2018 йилда 3,12 сўмга, 2019 йилда 2,65сўмга, 2020 йилда эса3,24 сўмга тенг бўлганлигини кўришимиз мумкин.
Иқтисодий кўрсаткичларни таҳлил қилишнинг энг мухим вазифаларидан бири мавжуд иқтисодий салоҳиятдан самарали фойдаланиш йўлларини кўрсатиб беришдан иборатдир. Бунинг учун уни таҳлил қилиш усулларини ишлаб чиқиш лозим. Шу жиҳатдан корхона иқтисодий салоҳиятини ифодаловчи кўрсаткичлар таҳлилига алоҳида эътибор, аҳамият бериш мақсадга мувофиқдир.
Корхонада иқтисодий салоҳияти самарадорлигини аниқлашда, самарадорликнинг классик таърифидан келиб чиққан ҳолда, натижавий
2-жадвал