Sanoq tizimlari

O’nlik qiymat
On o’ltilik raqam (son)
0	0
1	1
2	2
3	3
4	4
5	5
6	6
7	7
8	8
9	9
10	A
11	B
12	C
13	D
14	E
15	F
16	10

O’n oltilik sanoq tizimining sonlarini yozishda lotin alifbosining A dan Fgacha bo’lgan harflari bilan belgilanadigan raqamlar mavjud.

O’n oltilik sanoq tizimining sonlariga misol keltiramiz: 23A1
FAC
3478
ABCD
O’n oltilik sanoq tizimida quyidagi tengliklar o’rinli:
A + 2 = C
A + 4 = E

C + 3 = F

B + 5 = 10
O’nli sanoq tizimidagi sonlarni o’n oltilik sanoq tizimiga o’tkazish

Yuqorida keltirilgan o’nli sanoq tizimidan ikkilik sanoq tizimiga o’tkazish qoydasini, o’nli sanoq tizimidan ihtiyoriy boshqa tizimiga o’tkazish qoydasi sifatida qayta o’zgartirish mumkin.

O’n oltilik sanoq tizimiga o’tkazish qoydalarini keltiramiz. Qulaylik uchun , 16 sonining darajalari jadvalini keltiramiz.

Daraja	Qiymat
0	1
1	16
2	256
3	4096
4	65536
…	……..

O’nli sanoq tizimidagi 22376 sonini o’n oltilik sanoq tizimiga o’tkazamiz . 22376 soni o’n olti sonining uchinchi va to’rtinchi darajalari orasidagi intervalda yotadi.
16³ = 4096 < 22376 < 65536 = 16⁴
Demak,o’n olti sonining o’n oltilik ifodasidagi eng katta darajasi 3ga teng
22376 sonining 4096 soniga qoldiqsiz bo’lish amalini bajaramiz.
22376 = 5*4096 + 1896

1896 soni o’n oltining ikkinchi va uchinchi darajalari orasidagi intervalda yotadi.

16² = 256 < 1896 < 4096 = 16³
Demak, keyingi qatnashuvchi bu - ikkinchi darajadir.Biroq o’n oltilik ifodaning ikkiknchi pozissiyasida 256 sonining 1896 sonida qancha marta qatnashishini bildiruvchi son turadi.
1896 = 7*256 + 104
104 soni o’n oltining ikkinchi va birinchi darajalari orasidagi intervalda yotadi.
.
16¹ = 16 < 104 < 256 = 16²
Quyidagini hosil qilamiz
104 = 6*16 + 8
22376 o’nli soni 16 sonining darajalari bo’yicha qo’yidagicha yoilishi mumkin:
22376 = 5*4096 + 7*256 + 8*1 = 5*16³ + 7*16² + 6*16¹ + 8*16⁰
Yoki,o’n oltilik yozuvga o’tadigan bo’lsak
22376₍₁₀₎ = 5768₍₁₆₎


Butun o’nli sonlarni o’n oltilik sanoq tizimiga o’tkazishning amaliy qoydasi quyidagicha:


Onli sanoq tizimidagi butun sonni o’n oltilik sanoq tizimiga o’tkazish, bu sonni 16 ga 16 dan kichik bo’linma hosil bo’lgunga qadar ketma-ket bo’lish( qoldiqsiz bo’lish amali) orqali amalga oshiriladi. O’n oltilik sanoq tizimidagi son ,ohirgisidan boshlab bo’lishdan, hosil bo’lgan qoldiqlar ko’rinishida yoziladi. Bo’lish amallari o’nlik sanoq tizimida bajariladi.

22376 sonini o’n oltilik sanoq tizimiga o’tkazamiz: