Scientific Bulletin of Namsu-научный вестник Намгу-namdu ilmiy axborotnomasi–2022-yil 8-сон
Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон
Download 0.99 Mb. Pdf ko'rish
|
Axborotnoma 2022 8-son 286-292
- Bu sahifa navigatsiya:
- Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон 290 www.journal.namdu.uz ISSN: 2181-0427
- Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон 291 www.journal.namdu.uz ISSN: 2181-0427
- Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон 292 www.journal.namdu.uz ISSN: 2181-0427
- vino [2.344]
Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон
289 www.journal.namdu.uz ISSN: 2181-0427 tarziga oiddir. Qo ‘ lyozmada diniy, arifmetik yoki boshqotirmali topishmoqlar uchramaydi. Tietza ushbu topishmoqlarni mavzu jihatdan quyidagi turlarga ajratgan.[4.12] Koinot haqidagi topishmoqlar quyosh, oy, yulduzlar osmon va Yulduzlar Yulduzlar XXXII XXX V Odam va uning tanasi haqidagi topishmoqlar asir, uning otasi va onasi quymich XLIV XLII To ‘ rt oyoqlilar haqidagi topishmoqlar Kirpi It Tulkining dumi Tuya Qo ‘ yning qumalog ‘ I Hayvonlarmning qorin atrofidagi yog ‘ Biyaning qulunlashi XXVII, XLIII XXXIV XVII XVIII XXXI XV XXXIII Qushlar haqidagi topishmoqlar turna G ‘ oz tuxum X XLVI VI Boshqa hayvonlar haqidagi topishmoqlar: Baliq ilon kapalak XIV XXVIII I O’simlik va mevalar haqidagi topishmoqlar: qamish qamish boshi qovun yong ‘ oq XXV XXVI XXI XLI Uy va uning qismlari haqidagi topishmoqlar: O ‘ tov Eshik Olov O’ra XIX XXXIX;XL XXXVI IV Asbob va jihozlar haqidagi topishmoqlar: Pichoq Pichoq va qayroq tosh Hina Uzangi Kema Qarmoq tayog’i XXIX XXXVII II XXIV XXXVIII Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон 290 www.journal.namdu.uz ISSN: 2181-0427 Qo ‘ lyozmadagi jumboqlarni tahlil qilib, biz quyidagi mavzu turkumlariga ajratdik. Qarmoq XXIII XIV Mavhum narsalar haqidagi topishmoqlar: Aql Qushning suti XXXV XI Hech bir guruhga kirgizilmagan topishmoqlar Javobi berilmagan topishmoqlar III; VII; VIII; IX; XII; XIII; XVI; XX; XXII; XLV; Osmon jismlari haqidagi topishmoqlar quyosh, oy, yulduzlar osmon va Yulduzlar Yulduzlar XXXII XXX V Inson va uning tana a’zolari haqidagi topishmoqlarr qorindagi yog ‘ etikdan chiqqan besh barmoq asir, uning otasi va onasi quymich XV XVI XLIV XLII Hasharot, hayvon va sudralib yuruvchilar haqidagi topishmoqlar Parvona tulkining dumi tuya kirpi ilon qo’y qumalog ‘ i biyaning qulunlashi og ‘ zini ortiga olib yotgan it qarmoq bilan baliq I XVII XVIII XXVII/ XLIII XXVIII XXXI XXXIII XXXIV XIV Qushlar haqidagi topishmoqlar turna G’oz X XLVI Meva va poliz ekinlari haqidagi topishmoqlar: uzum yong ‘ oq qovun IX XLI XXI Mavhum narsalar haqida kasallik qush suti yurakdagi cho ‘ g ‘ hayoldir III XI XXII XXXV Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон 291 www.journal.namdu.uz ISSN: 2181-0427 Guvohi bo ‘ lganingizdek Tietzadan farqli o ‘ laroq bizda 13 ta turga taqsimlandi. Birinchi tur osmon jismlari haqidagi topishmoqlarga 3 ta topishmoq kirgizilgan va ular Tietzada ham bir xil. Ikkinchi tur Inson va uning tana a’zolari haqidagi topishmoqlarga Tietza XV (qorindagi yog ‘ ) va XVI (etikdan chiqqan besh barmoq) jumboqlarni kirgizmagan. Aslida esa ushbu topishmoqlar ham shu turkumga oid. Tietza XV topishmoqni hayvon qornidagi yog ‘ deya hayvonlar haqidagi turga kirgizgan. Uchinchi turga biz barcha hayvonlar, sudralib yuruvchi va hasharotlar haqidagi topishmoqlarni kirgizdik, lekin Tietza bularni to ‘ rt oyoqlilar va boshqa hayvonlar haqidagi kabi ikkita guruhga ajratgan. Bundan tashqari birinchi topishmoqning javobini kapalak deb olgan, bizningcha esa bu kapalak emas, parvonadir. Lekin ikkalasi ham bir hil turkumga oid. Qushlar haqidagi topishmoqlar to ‘ rtinchi turga oid bo’lib, Tietza tuxum haqidagi VI topishmoqni ham shu turkumga kirgizgan. Bizningcha, esa bu oziq -ovqat haqidagi topishmoqlarga kirishi kerak. Tietza xina haqidagi II topishmoqni negadir asbob anjomlar turkumiga kirgizgan. Aslida esa, bu o’simliklar haqidagi topishmoqlar turkumiga mansub, chunki xina o’simlik bo’lib, uni xo ‘ l holida yoki quritib ayollar va qizlar tomonidan sochlarini bo’yashga, yoki bayramlar oldidan qo’llariga qo ‘ yish uchun ishlatiladi. Shunday ekan, bu topishmoq hech qanday ikkilanishlarsiz o ‘ simliklar haqidagi turkumga kirishi kerak edi. Asbob anjom haqidagi topishmoqlar : Qarmoq bilan baliq qo ‘ chqor va taka yungidan qilingan kigiz etik uzangi pichoq pichoq bilan qayroq kema XIV XII XX XXIV XXIX XXXVII XXXVIII O’simliklar Xina qamish qamish boshi II XXV XXVI Kasb-kor haqidagi topishmoq savdogar XLV Uy va uning qismlari haqidagi o’ra o’tov o’tov ustuni eshik IV XIX XXIII XXXIX Tabiat hodisalari: o ‘ t XXXVI/ XL Oziq-ovqat haqidagi topishmoqlar Tuxum VI Vaqt haqidagi topishmoqlar yil kelishi XLVI Scientific Bulletin of NamSU-Научный вестник НамГУ-NamDU ilmiy axborotnomasi–2022-yil_8-сон 292 www.journal.namdu.uz ISSN: 2181-0427 Uchinchi topishmoqni Tietza birorta turkumga kirgizmagan, ko’pchilik tadqiqotchilar ushbu topishmoq javobi uchun har xil variantlar berishgan. Jumladan, Botir Jafarov bu topishmoq javobi kasallik deydi, buning sababi esa iglik so’ziga Qadimiy turkiy so’zlar lug’ati [5.205] kitobida berilgan tarjimani ko’rsatadi. Shundan kelib chiqib, ushbu topishmoqni mavhum narsalar haqidagi turkumga kirgizdik. Ammo ba’zi tilshunoslar masalan, Guner va Argunshaxlar uning javobini mo ‘ ri degan to ‘ xtamga kelishgan, agarda ushbu variantni qabul qilsak, u holda ushbu topishmoq uy va uning qismlari haqidagi turga kirgan bo’lardi. Kasb-kor haqidagi turga savdogar haqidagi XLV topishmoq oiddir, ammo bu tur ham Tietza da berilmagan. Tabiat xodisalari haqidagi turga kirgizilgan XXXVI va XL o ‘ t haqidagi topishmoqlar ham Tietza tomonidan uy va uning qismlari haqidagi turga kirgizilgan. Tadqiqotimizda shu narsa ma’lum bo ‘ ldiki, yettinchi, sakkizinchi, o ‘ n uchinchi va yigirmanchi topishmoqlarning haqiqatdan ham qo ‘ lyozmada javoblari berilmagan. Bang yuqoridagi VII va VIII topishmoqlarni aslida bitta topishmoq deb hisoblagan va ularga vino [2.344] degan javobni taklif qilgan. Garkaves, Guner va Argunshax, Drimbalar esa ushbu topishmoqlar aslida ikkita topishmoq deb qabul qilishgan va o’zlarining javob variantlarini taklif qilishgan. Ushbu topishmoqlarga qo ‘ lyozmada javobi berilmagani uchun ham taxminiy javoblar taqdim qilish bilan cheklanishgan. Xulosalar Xulosa qilib aytish mumkinki, eng qadimgi topishmoqlar to ‘ plami sanalgan “Kodeks Kumanikus” qo ‘ lyozmasidagi ushbu 47 ta jumboq Tietza fikricha mavzu jihatdan tabiat va undagi hayvonlar, o ‘ simliklar, osmon jismlari, oddiy xalqning kundalik turmush tarzi bilan bog ‘ liq narsalar haqidadir. Mollova fikricha jumboqlar tabiat haqida emas, balki yulduz turkumlari haqida. Bizning tadqiqotlarimizga ko ‘ ra esa topishmoqlar haqiqatdan ham tabiat va undagi jonzotlar, insonning turmush tarzi bilan bog ‘ liqdir. Ushbu topishmoqlarni ist’emolga kirgizishimiz tilimizni yanada boyitadi. Buning uchun esa ularni hozirgi o ‘ zbek adabiy tilidagi tadbilini yaratib ommaga havola etishimiz kerak. Bu esa keyingi tadqiqotlar uchun mavzudir. Download 0.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling