Семинар шыныгыулар хам оларга койылатугын дидактик талаплар atamasindag’i kurs jumíSÍ

I.2. Seminar shınıǵıwlarini shólkemlestiriw tártibi
Ózbekstan Respublikası birinshi Prezidenti Islam Karimov bólek aytıp ótkenleri sıyaqlı... biz mámleketimizdiń perspektivası — jetkinshegimiz qanday tárbiya tabıwına, qanday ruwxıy pazıyletler iyesi bolip erjetiwine, perzentlerimizdiń turmısda qanshelik aktiv munasábette bolıwına, qanday joqarı maqsetlerge xizmet etiwine baylanıslı ekenin bárháma este saqlawımız kerek». Usınıń sebepinen de birinshi náwbette tálim mazmunı jáne onıń quramın keńeytiw hám tereńlestiriw, atap aytqanda, bul mazmunga tekǵana bilim, konlikpe hám ilmiy tájriybe, bálki ulıwma insanıylıq mádeniyattı payda qiliwshi-dóretiwshilik iskerlik tájiriybesi, aylanaǵa munasábetlerdi de kirgiziw ideasi kún rejimine aylana etip qoyildi. Mámleketimizde bilimlendiriw tarawın rawajlandırıw hám reformalawǵa jóneltirip atirģan jıllıq ǵárejetler YaIMdiń 10 -12 payızın qurap atırǵanı jáne bul tarawdıń mámleket byudjeti ǵárejetlerindegi úlesi 35 procentten zıyat ekeni, bunday korsetkishlerdi dúnyanıń basqa mámleketlerinde kemnen-kem ushıratıw múmkinligi búgingi kúnde BMT, YUNISEF, YUNESKO hám basqa abıraylı xalqaraliq shólkemler tarepinen korsetilip etilip atır.
Lekciya menen birgelikte ámeliy shiniģiwlardida oqiw procesiniń zárúrli formalarına kiredi. Ol tálim, tárbiya beriw hám de teoriyanı ámeliyat menen baylaw funksiyasın atqaradı. Ámeliy shınıǵıwlar termini pedagogikaǵa tiyisli ádebiyatlarda tar hám keń mániste aytiladi. Ámeliy shiniģiwlar keń mániste seminar (onıń barlıq túrleri), shınıǵıw, laboratoriya jumısın ulıwma halda ańlatılıwı bolıp tabıladı. Seminar ámeliy shiniģiwlari formalarınan biri bolib:
− bayanatta bayanlanģan teoriyalıq nızam -qaǵıydalardı bekkemlew; − pán boyinsha bilimlerdi keńeytiw hám tereńlestiriw;
−studentlerdi ilimiy izertlew, biliw qábiletlerin arttiriw wazıypaların atqaradı.
Seminar sabaǵı talaplarin bilim alıwları, onı puqta ózlestiriwleri hám alǵan bilimlerin kelesinde real turmısda qollawdi uyreniwleri bólek orin tutadı. Sol sebepli de, seminar sabaǵın qızıqlı, studentlerdi aktiv qatnasıwların támiyinleytuǵın metodlardı qollap aytiw zárúrli áhmiyetke iye. Bayanatta ádetde bayanlaw jetekshi rol oynaydı. Studentler lekciya tıńlawda passiv rol oynaydi. Seminar sabaǵında bolsa studentler aktiv boladi. Sabaqta túrli metodlardı qollap, olardıń aktivliģin támiyinlew múmkinshiligi keń. Lekciya sabaǵı monolog formasında bayanlansa, seminar sabaǵı dialog tiykarında alıp barıladı. Ádetde, seminar sabaǵında studentlerdiń bilimi, óz ústinde islew dárejesi anıqlanadı, qadaǵalaw etiledi.
Seminarģa tiykarlanıp joqarı oqiw orınlarında, ilimiy dogerek, ánjumanlerde qollanıladı. Oqiw procesin shólkemlestiriwde seminar sabaqları bólek orin tutadı. Seminar oqiw procesiniń studentler bilimlerin bekkemlewdi támiyinleytuǵın, dóretiwshilik qábiletlerin kórinetuǵın forması bolıp tabıladı. Seminar shiniģiwlariniń maqseti studentlerdiń tereń bilim alıwın támiyinlew, alǵan bilimdi real turmısda qollawģa úyretiw bolıp tabıladı.
Onıń ushın student alǵan informaciyaların analiz qılıw, ilimiy-izertlew otkeriw, salıstırıw, juwmaq shıǵarıwdı biliwi kerek.
Seminar sabaǵınıń aldına qoyilģan bas maqsetke erisiw ushın sabaq aldına qoyilģan qatar wazıypalardı ámelge asırıw kerek. Bul wazıypalar seminar sabaqları atqaratuǵın funksiyalarda óz ańlatpasın tabadı :
−studentlerge professional tálim beriw hám tárbiyalaw;
−ózbetinshe islew mamanlıǵın asirıw;
−logikalıq pikirlewge uyretiw;
−sóylewin asırıw, ilimiy tartıslar aparıwǵa uyretiw;
−ǵárezsiz oylaw hám oz pikirin doslasiwģa uyretiw;
−doslari pikirin sın kózqarastan bahalawǵa uyretiw;
−studentler bilimin baqlaw hám bahalaw;
−teoriyalıq alǵan bilimlerin ámeliyat menen boglash. Insan yadı — bul biziń biokompyuter bolıp tabıladı.
Ádetde, jańa axbaratdi qabıl eter ekenbiz, aldınǵı informaciya yaddan shiĝadi Informaciyalar bolsa túrme-túr bolib, insan hár kúni óz turmısında qabıl etetuǵın informaciyalar muǵdarı, olardı túrlishe qabıl etiliwi, yadta saqlanıp qalıwı tárepinen bir-birinen parıq etedi. Psixologlardıń pikrine qaraǵanda, alınǵan informaciya bolip tabiladi.
Buǵan erisiwdiń joli seminar sabaqların hár túrli metodlar arqalı aparıw bolıp tabıladı. Áyne seminar sabaǵında studentler lekciya, kitap, jurnal hám taǵı basqalar arqalı alǵan informaciyaları, bilimlerin tusingen halda sóylep beriw, onı modellestiriw tiykarında sınap koriw múmkinshiligine iye boladılar. Seminar sabaǵın otkeriwde qollanatuǵın usıllar turli-rayon bolib, ol yamasa bul usıldı tańlaw, uyrenilip atırǵan pánniń ózgeshelikine; otilip atirĝan temaǵa, seminar sabaǵına qoyilgan maqsetke, saylanǵan usıldı qollash múmkinshiligine baylanıslı. Házirgi waqıtta ekonomikalıq pánlerdi úyreniwde salıstırǵanda keń qollanılatuǵın usıllardan : ekspress soraw -juwap, sorawlar sistemasına tiykarlanǵan talqılaw, seminar shınıǵıwı jobası boyınsha hár tárepleme sáwbet, modellestiriwshi oyın, doklad hám referatlardı talqılaw, másele, shınıǵıw, test tarqatıp alıw hám olardıń nátiyjesin talqılaw, tartıs hám basqalardı kórsetiw múmkin. Seminar teması lekciya teması menen birdey bolıwı shárt emes. Geyde tema daǵı ayırım sorawlar bayanatta kórip shiģilsa, ayırımların seminarda talqılaw múmkin. Házirgi waqıtta bayanatta kórilgen tema álbette, seminarda da talqılaw etiledi. Lekin málim sharayatta seminar sabaǵı jáne onıń temasına basqasha jantasıw múmkin. Aytaylik, ádebiyatlar, informaciya dárekleri ámeldegi bolsa, seminarda ǵárezsiz úyrenilgen temanı talqılaw múmkin. Seminar sabaǵın tabıslı ótkeriw ushın tiykarǵı hám qosımsha ádebiyatlardı qıyqımlıq menen úyreniw zárúr. Ádebiyatlardı úyreniw sabaq processinde studentlerdiń dıqqatın qaratıw kerek bolǵan máselelerdi bólek ajıratıw, temanı qaysı usıl tiykarında úyreniwdi joybarlaw hám sabaqqa tayarlaniw imkaniyatın beredi. Sorawlardı quramalılastırıw hám de sorawlar sistemasına ótiw arqalı tema mazmunın tereń ózlestiriw múmkin.
Lekciya - " birgelikte" ilgeri islep shıǵılǵan stsenariyge qaray intellektuallıq hám psixologiyalıq tárepten sáykes keletuǵın eki yamasa odan artıq oqıtıwshı tárepinen ótkeriliwi múmkin. Lekciyanıń mashqalalı máseleleri boyınsha hár qıylı qarawlarǵa iye bolǵan oqıtıwshılar talqılawda qatnasadı, olardı aktivlestiredi hám ilimiy polemikaga ibrat boladılar. Lekciya-tartıs, materialdı usınıwda logikalıq bólimler aralıǵinda erkin pikir almasiw shólkemlestiriledi. Bul oqıw procesin janlandıradı, tıńlawshılardıń bilim iskerligin aktivlestiredi.Kirisiw bóleginde lekciya teması daǵaza etiledi hám usınıs etilgen materialda qáteler bar ekenligi haqqında xabar beriledi (nomer atalmaǵan ). Qáteler hár qıylı : logikalıq, minez-qulıqlı, túsinikler, taypalardıń tariyplerinde. Lekciya dawamında barlıq joybarlastırılǵan qátelerdi anıqlap, keyin járiyalaw kerek.
Ózbekstanda demokratiyalıq jámiyet qurıw teoriyası hám ámeliyatı páni boyınsha seminar shınıǵıwlarında bayanatta bayanlanģan teoriyalıq bilimlarni bekkemlew, pán boyınsha alınǵan bilimlerdi keńeytiw va tereńlestiriw, studentlerdiń ilimiy-izertlew jumısların aparıw hám biliw qábiletlerin ósiriw, teoriyalıq oqıtıw processinde iyelengen bilimlerdiń ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etiliwine bólek itibar qaratıladı.
Seminar shınıǵıwları dawamında oqıtıwshı hám student ortasında óz-ara jaqın baylanıs ornatıladı, janli sáwbet alıp barıladı, óz-ara pikir almaslaw hám túrlishe qarawlardı ańlatıw processinde pánniń menshikli máselelerin tereń úyreniw maqsetin ámelge asıradı. Bunda zamanagóy pedagogikalıq texnologiyanıń interaktiv usılları qol keledi. Bul usıllar járdeminde ótkerilgen seminar shınıǵıwlaridan tiykarģi maqset - studentlerdiń aktiv jumislari hám ǵárezsiz pikirlewi, óz-ózin bahalaw hám basqalardiń pikirlerini húrmet qılıw, ózbetinshe islew hám de gruppada islew kónlikpelerin qáliplestiriwden ibarat.
Sabaq tema maydanınan lekciya shınıǵıwında ózlestirilgen tiykarǵı mashqala hám tayansh túsiniklerdi yadqa alıw menen baylanadi. Keyin shınıǵıwda talqılaw etiletuǵın tema daǵaza etiledi. Seminardıń teması, jobası, maqseti hám de talqılaw etiletuǵın soraw (mashqala ) lar dizimi bayanlanadi. Kirisiw qısqa hám anıq bolıwı kerek.
Mashqalalardi talqılaw. Bul basqısh seminar rejesine kóre saylanǵan sabaq ótiw metodların qollaǵan halda ótkeriledi. Studentler lekciya shınıǵıwında, sonıń menen birge, ǵárezsiz oqıp tiykarında ózlestirgen bilimlerin seminar sorawları (máseleleri) boyınsha bayanlasadı.
Seminar bayanında studentler maqsetke muwapıq metodikalıq usıllardı qóllaw tiykarında bir-birine baylanıslı máseleler, dáliller sistemasın keltiriwge, hár bir teoriyalıq pikir tiykarlawǵa itibar qaratıwı kerek. Hár bir dálil hám túsindirmeler maqsetke erisiwge jóneltiriliwi, tiykarǵı ideya, mazmun hám ilimiy juwmaqlar sáwlelendiriliwii kerek. Ádetde hár bir seminarda ekewden tórtewge shekem másele sheshiledi; geyde hár bir másele óz ishine bir neshe kishi máselelerdi de aladı.