Sh. X. Xushmurodov atom yadrosi va zarralar fizikasi

R=A _

o ‘zaro ta’sir sohasi radiusi л _mwc dan katta masofalarda o‘tish

ehtimoli kattaroq. Faqatyuqori energiyalardaginaulamingbir-birigayaqin kelish ehtimolligi ortadi va kuchsiz o‘zaro ta’sir intensivligi kuchayadi. Shunday qilib, kuchsiz o‘zaro ta’sirning ta’sir radiusi kichikligi uning haqiqiy kuchini niqoblaydi.

Kuchsiz o‘zaro ta’sirni yaqqol ko‘z oldimizga keltirish uchun kuchli, elektromagnit va kuchsiz o‘zaro ta’sirlarni birma-bir tabiatda yo‘q, deb faraz qilaylik. Agar kuchli o‘zaro ta’sir boMmaganda edi, n -mezonlardan yengilroq zarralarda va ular bilan bog‘liq boMgan fizik hodisalarda aytarli o‘zgarishlar boMmasdi. Lekin ogMr zarralar butunlay boMmas yoki mutlaqo boshqa zarralardan iborat boMar edi. Shuning uchun dunyo yaxlit holda butunlay boshqacha boMardi. Elektromagnit o‘zaro ta’sir boMmaganida esa tabiatda n -mezonlardan ogMr zarralargina qolar edi. Massasi deyarli bir xil, lekin faqat zaryadlari bilan farq qiladigan zarralarni bir-biridan endi ajratib boMmas edi (masalan, protonni neytrondan, uchala n -mezonni bir-biridan va h.k.). Atom va undan ham katta masshtablarda (10~'°m) dunyo o ‘zgarib ketardi. Atom ham, molekula ham, yorugMik ham, jism ham boMmasdi. Biroq kuchsiz o‘zaro ta’sir boMmasa, zarralardan faqat neytrino boMmaydi, xolos. Qolganlari aytarli o‘zgarmaydi. Yadrolar, atomlar, molekulalar, kristallar avvalgidek mavjud boMadi. Barqaror

zarralarning soni, binobarin, atom lar atom lar darajasidan tortib materiyaning tuzilish shakllari ancha ko ‘p bo‘ladi. Kuchsiz o ‘zaro ta’sirningyo‘qligi atomlar, molekulalar,jismlar tuzilishi nuqtai nazaridan aytarli o‘zgarishga olib kelmas edi. Aksincha, dunyo juda turli-tuman boMardi. Kuchsiz o‘zarota’siming mavjudligi ba’zi birzarravajism lam ing ba’zi tuzilish formalarini barqaror qiladi. Shunday qilib, kuchsiz o‘zaro ta ’sir ko‘proq zarralarning parchalanishi bo‘yicha «mutaxassis»dir. Masalan, // -mezonlar zaryadli л -mezonlar, neytron va boshqa bir guruh og‘ir zarralarning parchalanishi faqat kuchsiz o‘zaro ta’sir orqaligina ro‘y beradi. Kuchsiz o‘zaro ta’sir kuchli va elektromagnit o‘zaro ta’sirlarga qaraganda kamroq simmetriyaga ega, ya’ni saqlanish qonunlari ko‘proq buziladi. Hozircha kuchsiz o‘zaro ta’sirda mikrodunyodagijarayonlaming o‘ngni chap bilan, chapni o‘ng bilan, zarrani antizarra bilan, antizarrani zarra bilan almashtirishganisbatan bo‘lgan simmetriyasi buzildi. Kuchsiz o‘zaro ta’sir o‘ngni chap, zarrani antizarra bilan almashtirishdan iborat murakkab simmetriyaga ham ega emas.
Gravitatsion o‘zaro ta’sir biz bilgan o‘zaro ta’sirlar ichida eng zaifidir. Tabiatda mavjud to‘rtta o‘zaro ta’sir ichida zarralarning o‘zaro gravitatsiya ta’siri uchun xarakterlovchi vaqtning kattaligi (10l7s) va unga xos ta’sir kuchining juda kichikligi (10'40) sababi deyarli hozirgacha elementar zarralar nazariyasida e’tiborga olinmaydi.