Sh. Yuldasheva, D. Kabulova, M. Sobirova

QAYSI KITOBLARNI O‘QISH KERAK?
Ommaviy kitobxonlikka xalqimiz asrlar davomida qadriyat darajasida
qarab kelgan.
Umumbashariy nodir asarlar ommaviy kitobxonlik davralarida o‘qilgan.
Ulardagi pand-nasihat quruqdan quruq bayon etilmagan, albatta. Badiiy
g‘oya qiziqarli sujet orqali ifodalangan. “Qutadg‘u bilig”, “Devoni hikmat”,
“Guliston”, “Bo‘ston”, “Masnaviyi ma’naviy”, “Mahbubul qulub”, “Hayratul
abror”, “Chor darvesh”, “Kalila va Dimna”, “Ibrohim Adham”, “Qissayi
Mashrab”, “Turkiy guliston yoxud axloq” va boshqa o‘nlab asarlar tarbiyaga
xizmat qilgan. Bugungi kunda ham qator adiblarimizning asarlari bu ro‘yxatni
davom ettirishi mumkin.
Qay birini qachon, qanday ketma-ketlikda o‘qishni to‘g‘ri aniqlab olish
bir dunyo kitobni o‘qib chiqishdan ko‘ra murakkab ish. Lekin bu borada
soha mutaxassislari va olimlarning o‘z tavsiyalari bor.
O‘tgan asr poyonida bir guruh adabiyotshunos olimlar, yozuvchi va
shoirlar, jurnalistlar XX asrning eng yaxshi adabiy asarlarini sarhisob
qilishgan.
Xuddi shunday oldingi asrlarda ham badiiy asarlarning eng e’tiborlilari
saralangan. Lekin olimlar o‘qilishi zarur kitoblarni bir necha guruhlarga
turkumlaganlar.

---

37
36
uslublarda so‘zlashuv uslubidan boshqa barcha uslublar kitobiy uslub de-
gan nom ostida beriladi).
So‘zlashuv uslubi. Uyda, ko‘chada, insonlarning o‘zaro so‘zlashuvida
qo‘llaniladigan uslub so‘zlashuv uslubi deb ataladi. Bu uslublarning ada-
biy til me’yorlariga rioya qiladigan ko‘rinishi adabiy so‘zlashuv uslubi deb
yuritilsa, bunday me’yorlarga rioya qilmaydigan ko‘rinishi oddiy so‘zlashuv
uslubi deb ataladi. So‘zlashuv uslubidagi nutq ko‘pincha dialogik shaklda
bo‘ladi.
So‘zlashuv uslubida ko‘pincha turli uslubiy bo‘yoqli so‘zlar, grammatik
vositalar bo‘ladi, tovushlar tushib qolishi, orttirilishi mumkin: Kep qoling!
Obbo, hamma ishni do‘ndiribsiz-da. Mazza qildik. Keta qo- o-ol!
So‘zlashuv uslubida gapdagi so‘zlar tarkibi ancha erkin bo‘ladi, piching,
qochiriqlar, to‘liqsiz gaplar, undalmali gaplardan foydalaniladi.
1-mashq. O‘qing. Og‘zaki so‘zlashuv uslubiga xos o‘rinlarni topib
belgilang.
1. Odamga zavq beradi-de! Klipini qarang! Moshinalarni qarang, qizlari-
chi! Va-a-apshe zo‘r! 2. Tadbirni normalniy yoriting. Gazetangizda chiqqan-
da, soobshayte. Ponyatno? 3. Kecha bozor darvozasi oldida mitti bolakayni
kaltaklayotgan ayolni ko‘rib qoldim. Ayol katta qutini qo‘lidan tushirib
yuborgani uchun uni jazolardi. Yerda sochilib yotgan shisha siniqlarini
ko‘rsatib qarg‘ardi: “Landavur, ko‘zingga qarasang bo‘lmaydi mi?! Bir kuni
boshimga yetasan, meni jinni qilasan! Qora mozorga tiqib kelaymi seni!..”
— Onalarni bemehr qilgan tirikchilik o‘lsin-a! — dedi bir otaxon. —
Bolaning ko‘nglini ham shishadek sindirdi-ya, bu nobakor.
2-mashq. “O‘zbekkino” milliy agentligining 5-studiyasi yoshlar ijodiy
uyushmasi tomonidan suratga olingan “O‘yin” kinofilmidan olingan parcha
mazmuni bilan tanishing.