Sh. Yuldasheva, D. Kabulova, M. Sobirova

Matn yuzasidan savollar.
1. Insoniylik deganda nimani tushunasiz?
2. Siz o‘z burchingizni bilasizmi?
3. Yuksak insoniy fazilatlar to‘g‘risida hikmatli so‘z yoki maqollar keltiring.
4. Yoshlarning majburiy harbiy xizmatni bajarish burchi haqida savol-javob
qiling.
ILMIY USLUBDA IXTISOSLIK LEKSIKANING QO‘LLANISHI
VA KESIM SHAKLINING KO‘RINISHLARI
Ilmiy uslub doirasi anchagina keng va xilma-xildir. Chunonchi, bir
qator ijtimoiy fanlarga oid tadqiqotlar ko‘proq ommaviyligi bilan tavsiflansa,
aniq fanlarga oid tadqiqotlar mutaxassislar doirasida ko‘proq anglashilarli
bo‘ladi. To‘g‘ri, turli fanlarga oid xulosalar ham barcha mutaxassislar uchun
aniq emas. Masalan: aruz bahrlari haqidagi fikrlar hamma uchun ham
tushunarli bo‘lavermaydi. Biroq bir kimyoviy qolip yoki riyoziy tenglamaning
aniqligi mutaxassis faoliyati bilan yanada bog‘liqdir. Shunga ko‘ra, ilmiy
uslubda atamalar ko‘proq qo‘llaniladi. Bir tushuncha uchun aniq bir terminni
qo‘llash ma’qul hisoblanadi. Bir tushuncha uchun 2-3 termin qo‘llanishi
noaniqlik keltirib chiqaradi.
Ilmiy asarlar tili faqat terminlardangina tashkil topmay, unda abstrakt
leksika va ko‘p ma’nolilik xususiyatiga ega bo‘lgan umumxalq so‘zlari ham
keng qo‘llaniladi. Ilmiy uslubda yana fanning turli sohalariga oid simvol
va belgilar, raqamlar ham ishlatiladi.
O‘zbek ilmiy uslubida obrazli nomlarning roli juda kattadir. Masalan:
oq tuproq, qora tuproq, qizil tuproq, sho‘rtuproq; muzlik kamari, muzlik
darvozasi, muz tili, kulcha muz; marjon qirg‘oq, panjarasimon qirg‘oq; oy
o‘tovi, serostona daryo, patsimon bulutlar kabi terminlar ham aslida obrazli
ifodalardan kelib chiqqan.
Odatda ilmiy uslubga mansub materiallar o‘z mazmuniga ko‘ra 2 turga
bo‘linadi: 1. Ilmiy tadqiqotlar. 2. Ilmiy-ommabop asarlar.

---

67
66
va kuchaytirma darajasini va kuchaytirma formalarini ayrim so‘z yasovchi
affikslarning ma’nolarini ko‘rsatib, ularni misollar bilan izohlab berdi.
Uyga vazifa. Ixtisosligingizga tegishli o‘zbek tilidagi ilmiy, ilmiy-
ommabop matnni o‘qing. Parcha tanlab, daftaringizga ko‘chiring. Unli-
larning tagiga bir chiziq, undoshlarning tagiga ikki chiziq chizing. Matn-
da siz uchun ma’nosi tushunarsiz so‘zlarni aniqlang, ularni lug‘at qiling.
Ma’nosini “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”dan o‘qib oling, qoraqalpoq tili-
ga tarjima qiling.