Sh. Yuldasheva, D. Kabulova, M. Sobirova

Uyga topshiriq: Mavzuni o‘qib badiiy uslubga misollar yozing va she’r
yod oling.
ADABIYOT – MA’NAVIYAT O‘CHOG‘I
Reja:
1. O‘qilgan badiiy asarlar yuzasidan savol va topshiriqlarga javob berish.
2. Badiiy uslub va uning xususiyatlarini badiiy asardan topish yuzasidan
topshiriqlarni bajarish.
QORAQALPOQ XALQ OG’ZAKI IJODI
Qoraqalpoqlarning xalq og’zaki ijodi juda boy. Qoraqalpoq folklor
namunalari 20 jildligining nashr etilgani fikrimizning dalilidir. Ular so‘z
ustalari bo‘lgan chechanlarni, baxshi (jirov)larini sevadilar. El oqsoqollari,
rahbarlari yonidan qissaxonlar arimagan.
O‘zbeklarning afandisi kabi qoraqalpoqlarning qiziqchisi — O‘mirbek
laqqisi bor. O‘mirbek laqqi o‘z og‘zaki latifalarida ayrim shaxslar va
jamiyatdagi kamchiliklar ustidan kuluvchi xalq qahramoni sifatida
gavdalangan. U adolatsiz amaldorlar, qozilar, so‘zi bilan ishi mos
kelmaydigan ruhoniylar kirdikorlarini fosh qilib, mardlik, to‘g‘rilik, haqiqat,
davomi
Topshiriq. Nosir Fozilov qalamiga mansub maqolani o‘qib mulohaza-
laringizni bildiring.
TIL BOG‘LANSA... QO‘L YECHOLMAS
Yozuvchi bamisoli asalariga o‘xshaydi. Yozuvchi olam ko‘rib, odam
ko‘rib, ular bilan muomalada bo‘lib, o‘zi yashab turgan zamon va zamin-
ning sir-u asrorini odamlar bilan bab-barobar his qilib, uning noz-u
ne’matlarini tatib ko‘rib, topgan gapini ijodiy laboratoriyasida qayta sayqal-
lab, yana odamlarning o‘zlariga ulashadi.
Yozuvchi uchun jumla grammatika darsliklarida ta’riflanganiday” “Egasi,
kesimi va ikkinchi darajali bo‘laklari”... o‘z o‘rnida bo‘lgan jumlalar, til
esa odamlarning bir-birlari bilan muomala qiladigan vosita quroli emas.
Yozuvchining gapi boshqacha, ya’ni yozuvchining gapida xarakter, o‘y, fikr,
istehzo, o‘xshatish, jonlantirish va hatto kerak bo‘lsa, o‘ylatib qo‘yish
qobiliyati ham bor. Shunday bo‘lgandagina badiiy til deymiz.
Bir kuni radio eshitib o‘tirsam, bir joyda “tuyaning ayroni” degan so‘zni
ishlatib yubordi. Shunaqa hafsalam pir bo‘ldiki, radioni shartta o‘chir-
dim. Buni qarang-a, tuyaning “ayroni”mish. Tuyaning suti bo‘ladi, sutini
achitib, qimron (chubot) qilishadi. Chorva va chorvachilik haqidagi eshitti-
rish va materiallarda chunonam chalkashliklar bo‘ladiki, o‘qib, tepa so-
ching tikka bo‘lib ketadi. Ayniqsa, “har bosh ona qo‘ydan...”, “Ona
cho‘chqa balchiqda maza qilib ag‘anab yotardi...” kabi jumlalarni eshit-
ganingda, o‘qiganingda, o‘zingni qo‘yarga joy topolmay qolasan.
Dunyoda “ona”dan ham mo‘tabar zot bormi? “Ona” degan so‘z ilohiy
so‘z. Shunaqa ekan, chorva mollarining o‘z atamalari turgan bo‘lsa-yu,
Sharq mumtoz adabiyotida qaysi
shoirlarning ruboiylari juda mashhur?
Umar Xayyom, Alisher Navoiy,
Bobur, Bedil
She’r arabcha qaysi so‘zdan olingan?
Shuur
She’r (Nazm)-...
Ohang jihatidan ma’lum bir tartibga
solingan his-tuyg‘u ifodasi sifatida
yaratilgan
She’r uch xil yo‘l bilan - lahn –
garmoniya, kalom – so‘z va vazndan
iborat deb hisoblagan olim kim?
Abu Ali ibn Sino
Yumor so‘zining ma’nosi
Namlik, suyuqlik (inglizcha)

---

53
52
— Voy bolam-ey, ko‘karib ketibsan-a! Kir-kir... Qachon kelding? Man
xavotir olib o‘tiribmanki, bu izg‘irinda bolafaqir qay ahvolda kelarkan, deb.
O‘lgur sovuq ham... Mayli, hademay issiq kunlar kepqolar. Bo‘riboy
aytayotuvdi. Gazetada yozganmish. O‘qishinglarni bitirib, hali bir odam
bo‘lasanlarki, hammasi unutilib ketadi. Sani, Hamid bolamni uylariga borib
bir davron surishim bor. Umidim katta sanlardan, ha-ha!..
Chindan ham kampirning bizga ishonch-ixlosi zo‘r, kelajagimizdan ko‘p
narsa kutadi. U ayniqsa Hamid bilan soz. Uning sho‘x-sho‘x hazillaridan
boshini orqaga tashlagancha miriqib-miriqib kuladi.
— Oyi, shu-u, bo‘yga yetgan qizingiz bo‘lmagani chatoqda, — deydi
Hamid menga ko‘z qisib.
— O‘zim ham shunga achinaman. Bo‘lganida sandan boshqaga
bermasdim-a, attang! — deb astoydil kuyunadi kampir. — Hay, parvo
qilma, bolam, sani o‘zim uylantiraman, ko‘rasan. Ko‘z ostimga olib yurga-
nim bor. Qo‘shnilardan. Bir nozaninki, sochi taqimiga tushadi.
— O‘shani tezroq olib bermasangiz, sochini qirqtirib qo‘yadi, oyi. Hozir
shunaqa.
— Sho‘x bo‘lmay ket-a, bolam...