Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

10. МУҲАНДИСЛИК ЭКОЛОГИЯ ИЗЛАНИШЛАРИ

10.1 Муҳандислик экология изланишлари ноқулай экологик ва улар билан боғлиқ ижтимоий, иқтисодий ва бошқа оқибатларнинг олдини олиш, камайти-риш ёки бартараф қилиш мақсадида қурилиш ва бошқа хўжалик фаолиятини экологик нуқтаи назардан асослаш ва аҳолининг оптимал яшаш шароитларини сақлаш учун амалга оширилади.

10.2 Муҳандислик экология изланишлари қуйидагиларни таъминлаши керак:
ҳудуднинг хавфли табиий ва техноген жараёнлар шароитларини, унинг хўжалик юритиш учун фойдаланилишини ва ижтимоий соҳасини комплекс ўрганиш;
атроф - табиий муҳитнинг айрим компонентларини ва тўлалигича олинган экосистемаларнинг ҳозирги экологик ҳолатини, унинг хавфли техноген таъсирларга бардошлилигини ва асл ҳолатини тиклаш лаёқатини баҳолаш;
объект қурилишида, ундан фойдаланиш ва уни тугатиш даврларида таби-ий (табиий – техноген)системаларининг ўзгариш эҳтимолини башорат қилиш;
экологик хавф ва уни инобатга олмасдан таваккал қилиш оқибатларини баҳолаш;
муҳандислик - хўжалик фаолиятининг зарарли ва номақбул экологик оқи-батларининг олдини олиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш ва экологик ҳолатни сақлаш, тиклаш ва соғломлаштириш бўйича табиатни муҳофаза қилиш ва ком-пенсация чора-тадбирларини асослаш;
маҳаллий аҳолининг ижтимоий – иқтисодий, тарихий, маданий, этник ва бошқа манфаатларини сақлаш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш;
лойиҳадан аввалги ва лойиҳа ишлари босқичларига жавоб берадиган локал экологик мониторингни ташкил қилиш ва олиб бориш дастурини ишлаб чиқиш.
Эслатма – лойиҳаланаётган қурилишнинг экологик жиҳатдан бехатарлигини баҳолашда муҳим ҳисобланган ва табиий комплекслар ўзгаришига тўлалигича таъсир қиладиган (муҳандислик геология ва муҳандислик гидрометеорология изланишлари даврида ўрганиладиган хавфли табиий –геологик ва гидрометеорологик жараён ва ҳодисаларнинг тарқалганлиги, ер ости ва ер усти сувлари кўтарилиши, ёки улар заҳирасининг камайиб кетиши ва геологик муҳитнинг бошқа хусусиятлари) табиий муҳитнинг айрим компонентларини ўрганишни муҳандислик экология изланишлари таркибига киритиш мумкин.
10.3 Муҳандислик экология изланишларини амалга оширишда қурилиш учун муҳандислик экология изланишларини олиб бориш бўйича норматив ҳужжатлар талабларига, Ўзбекистон Республикасининг табиатни муҳофаза қи-лиш ва санитария қонунчилигига (атроф-табиий муҳитнинг муҳофазаси бўйи-ча), Ўзбекистон Республикаси табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг табиатни муҳофаза қилиш бўйича норматив ҳужжатларига, давлатлараро ва Ўзбекистон Республикаси давлат стандартларига, идоравий табиатни муҳофаза қилиш ва санитария норма ва қоидалари талабларига риоя қилиш лозим.
10.4 Муҳандислик экология изланишлари таркибига қуйидагилар киради:
табиий муҳитнинг ҳолати тўғрисидаги нашр қилинган ва фонд материал-ларини йиғиш, қайта ишлаш ва таҳлил қилиш, башорат ишларини амалга ошириш учун аналог-объектларни қидириб топиш;
ҳар хил съёмка материалларидан фойдаланиб (оқ-қора, кўп зонал, радио-локацион ва б.) аэрокосмик материалларнинг экологик дешифрировкасини амалга ошириш;
табиий муҳит ва ландшафтларни тўлалигича, қуруқлик ва сувдаги эко-системаларни ифлослантириш манбаларини компонентлар бўйича тавсифлаб, маршрут кузатувларни амалга ошириш;
ифлосланишнинг тарқалиш шароитини аниқлаш ва геоэкологик текши-ришлар учун ковламалар ўтиш;
тупроқ – грунтларни, ер ости ва ер усти сувларини текшириш ва улар таркибидаги ифлослантирувчи моддаларни аниқлаш;
радиация ҳолатини текшириш ва баҳолаш;
газгеокимёвий текшириш;
табиий таъсирларни текшириш ва баҳолаш; экологик – гидрогеология текширувлари (гидрогеологик шароитлар ўзгаришига техноген омилларнинг таъсир даражасини баҳолаш);
тупроқ текширувлари;
ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини ўрганиш;
ижтимоий – иқтисодий текширувлар;
санитария-эпидемиология ва тиббий – биология текширувлари;
стационар кузатувлар;
материалларни хонаки шароитларда қайта ишлаш;
техник ҳисобот тузиш.
Айрим ишлар ва текширишлар турларини бажариш мақсади ва зарурлиги, уларни ўзаро алмаштириш мумкинлиги муҳандислик экология изланишлари дастурида, буюртмачининг техник топшириғига асосан, қурилиш тури, харак-тери ва лойиҳаланаётган бино ва иншоотларнинг масъулият даражасига, хавф-ли табиий ва техноген ҳолатнинг хусусиятларига, ҳудуднинг экологик жиҳат-дан ўрганилганлигига ва лойиҳа ишларининг босқичига боғлиқ равишда белги-ланади.
10.5 Қурилиш учун муҳандислик экология изланишлари уч босқичда олиб борилади:
а) тайёрлов – нашр қилинган ва фонд материалларини йиғиш, қайта ишлаш ва таҳлил қилиш, ҳамда далага чиқишдан олдинги дешифрировка;
б) дала текширишлари - маршрут кузатувлари, дала шароитида дешиф-рировка, тоғ ковламаларини ўтиш, грунтлардан намуналар олиш, радиометрия, газкимёвий ва бошқа табиий шароитлар ва натурал ҳолатларда текширишлар олиб бориш;
в) материалларни хонаки шароитда қайта ишлаш- кимёвий – таҳлилий ва бошқа лаборатория текширишларини амалга ошириш, олинган натижаларни таҳлил қилиш, башоратлар ва тавсиялар ишлаб чиқиш, техник ҳисобот тузиш.
10.6 Муҳандислик экология изланишларини бажаришга берилган техник топшириқ лойиҳаланаётган ёки кенгайтирилаётган (қайта қурилаётган) объект-ларнинг (таъсир манбасининг) техник тавсифини ўз ичига олиши керак. Шу жумладан унда қуйидагилар бўлиши керак:
объект жойлашишининг (ёки танлаб олинган майдончанинг жойлашган ўрни) рақобатли вариантлари тўғрисида маълумотлар;
ажратиб олинадиган табиий ресурслар (сув, ўрмон, минераллар)нинг ҳаж-ми, ажратиб олинадиган ер майдонларининг (муваққат ёки доимий фойдаланиш учун), ҳосилдор тупроқ ва бошқаларнинг майдони;
мавжуд ва лойиҳаланаётган таъсир манбалари ва кўрсаткичлари (таъсир манбаларининг жойлашиши, ифлослантирувчи моддаларнинг таркиби ва тузи-лиши, отқинди чиқитларнинг ва шунга ўхшашларнинг интенсивлиги ва такрор-ланиш даври);
муҳим техник ечимлар ва лойиҳаланаётган технологик жараёнларнинг параметрлари (ишлатилаётган хомашё ва ёқилғи тури ва миқдори, тутун мўри-ларининг баландлиги, қайта фойдаланиладиган сув таъминотининг, оқава сув-ларнинг, газаэрозол отқиндиларнинг миқдори, тозалаш системалари ва б.);
чиқитларнинг турлари, миқдори, заҳарлилиги, уларни йиғиш системаси, жойлаштирилиши ва утилга айлантирилиши тўғрисида маълумотлар;
авария ҳолатлар содир бўлиш эҳтимоли хақида ва уларнинг турлари хақида, таъсирлар мавжуд бўлган зоналар ва объектлар хақида маълумотлар, авария ҳолатларнинг олдини олиш ва уларнинг оқибатларини бартараф қилиш бўйича режалаштирилган чора-тадбирлар.
10.7 Муҳандислик экология изланишлари лойиҳалашнинг белгиланган тартиби бўйича қуйидаги ҳужжат турларини ишлаб чиқиш учун амалга ошири-лади: