Shahar transformatsiyasi va ijtimoiy adolat

Soylulaştırma (Gentrification)
Soylulaştırma kavramı kent literatüründe ilk kez 1964 yılında Ruth Glass tarafından kullanılmıştır. Glass bu kavramla Londra’nın işçi mahallelerindeki konutları orta ve üst sınıftan daha zengin insanların satın alması ve buralara daha prestijli, lüks konutlar yapmalarını kastetmiştir. Genellikle zaman içinde şehrin merkezinde kalan işçi mahallelerindeki konut parsellerinin kentin merkezinde iş yeri, ofis yeri ve mesken edinmek isteyen yeni orta sınıf ve zenginler tarafından satın alınması sayesinde bir trend oluşur ve bir müddet sonra o bölge veya mahallenin fiziki silueti ile birlikte sosyal dokusu da değişmiş olur. Bu süreç soylulaştırma olarak nitelenir. Bu süreç kendiliğinden gelişebileceği gibi, bir kentsel dönüşüm programı kapsamında da gerçekleşebilir. Bir kentsel dönüşüm stratejisi olarak görülen ikincisidir.
Kendiliğinden gelişen soylulaştırma süreci, bir tür piyasa ürünü olacağı için normal karşılanabilse de, yine de toplumun dezavantajlı kesimlerinin mağdur edilmesi söz konusu olabileceğinden eleştiriye açıktır. İkinci soylulaştırma deneyimi ise bizzat devletin, merkezi yönetimin veya mahalli idarenin kentsel dönüşüm projesi dâhilinde bu tür mahallelerin eski sakinlarinden arındırılması deneyimidir ki, bu daha çok ülkemizde deneyimlenen Soylulaştırma biçimi olup, oldukça eleştiri almıştır. Bu örnekte toplumun dar gelirli kesimlerinin zamanla şehir içinde kalan mahallelerinin kentsel dönüşüm projeleriyle daha yüksek gelirli, çok zaman doktor, mühendis, mimar, dişçi, avukat gibi Yeni Orta Sınıf mesleklerinin mensuplarına bırakılması söz konusudur. İstanbul’da özellikle Beyoğlu’nda, Fatih’te, Üsküdar’da ve Eminönü’nde bu tür soylulaştırma deneyimlerine örnek bulmak mümkündür.
Türkiye’de bir bütün olarak Kentsel Dönüşüm faaliyetleri merkezi idareler tarafından ve sosyal bir program olarak değil, daha çok rant üreten faaliyetler olarak görüldüğü ve uygulandığı için sosyal adalet açığı oluşturmaktadır. Toplumun dezavantajlı kesimlerinin mağdur edilmesi ve yıllarca oturduğu mahallesini terketmesi ve yıllardır birlikte olduğu komşularını kaybetmesi söz konusu olabilmektedir. Eğer mahalleli kendi aralarında anlaşarak ve söz birliği yaparak kentsel dönüşümü kendileri başlatabilecek olsalar, merkezi hale gelmiş bulunan mahallenin katlanan emlak değerinin rantını yine onlar alabileceklerdir. Fakat kendi aralarında anlaşamayınca veya gerekli sosyal iletişimi sağlayamayınca, bir müddet sonra merkezi yönetimler bu ranta göz dikebilmektedirler. Dolayısıyla Türkiye gibi ülkelerdeki kentsel dönüşüm uygulamalarında toplumsal mağduriyeti üreten merkezi husus daha çok toplumsal eğitim ve iletişim düzeyinin yetersizliğidir. Toplumsal iletişim düzeyi istenen düzeyde olsa aynı rantı mahalleli kendi arasında paylaşabilecektir. Bunun için mahalle ölçeğinde ve ulus altı ölçekte sivil toplum zihniyetinin geliştirilmesi ve sivil toplum derneklerinin faaliyete geçirilmesi gerekmektedir.