Shahar va qishloq aholi manzilgohlari. Urbanizatsiya jarayoni va uning o’ziga xos xususiyatlari Reja

6. Urbanizatsiya jarayonining mintaqaviy tafovvutlari.
J
ahon mamlakatlarida 
urbanizatsiya jarayoni turli bosqichlarida rivojlanib bormoqda va bu, birinchi navbatda, ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish darajasi bilan belgilanadi. Yevropa, SHimoliy Amerika, Lotin Amerika, 
Avstraliya va Okeaniya kabi yirik mintaqalardagi davlatlarda urbanizatsiya ko’rsatkichi o’rtacha 
hisobda 70 foizdan oshgan Bu borada ayniqsa Islandiya, Buyuk Britaniya, Belgiya, Daniya, 
Niderlandiya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Argentina, Venesuela kabi shaharlashuv darajasi 90 
foizdan yuqori bo’lgan davlatlar ko’zga tashlanadi.
Jahon aholisining 60 foizi va dunyodagi shaharliklarning yarmi yashaydigan Osiyo 
qit’asida urbanizatsiyaning umumiy darajasi birmuncha pastroq, 50% atrofida bo’lib, o’sishini 
davom ettirmoqda. Afrikada ham urbanizatsiya ko’rsatkichi 40%dan sal ko’proq. Lekin har 
ikkala qit’ada ham yuqori urbanizatsiyalashgan mamlakatlar bor. Jumladan, Osiyoda bu borada 
Yaponiya, Janubiy Koreya, Isroil, Fors qo’ltig’i arab mamlakatlari, Tailand, Afrikada esa Liviya, 
Jazoir, Misr, Marokash, JAR kabi davlatlar ajralib turibdi. SHu bilan birga, Butan, Burundi, 
Malavi, Uganda, CHad, Afg’oniston va boshqa mamlakatlarda urbanizatsiya darajasi 25%, 
xattoki 15%ga ham yetmaydi. Ammo ohirgi yillarda shahar aholisining umumiy soni va jahon 
aholisidagi ulushi aynan Osiyo va Afrika davlatlarida kechayotgan urbanizatsiya jarayonlari 
hisobiga ko’paymoqda. Bunda eng salmoqli hissa shaharlari ancha yuqori sur’atlar bilan o’sib 
borayotgan Xitoy va Hindiston davlatlariga tegishli. 
16-jadval 
Dunyo va yirik regionlarining urbanizatsiya darajasi (2016) 
№ 
Hududlar 
Urbanizatsiya, % 
1 
Dunyo 
54 
2 
Rivojlangan davlatlar 
78 
3 
Rivojlanayotgan davlatlar 
49 
4 
Evropa 
74 
5 
Osiyo 
48 
6 
Afrika 
41 
7 
SHimoliy Amerika
(AQSH va Kanada) 
81 
8 
Lotin Amerika 
80 
9 
Avstraliya va Okeaniya 
70 
 
Mustahkamlash uchun savollar:
1. Nima sababdan urbanizatsiya jarayoni aynan ohirgi ikki asr mobaynida yuqori tezlik 
bilan rivojlandi? 
2. Urbanizatsiya rivojlanishi qanday bosqichlarni bosib o’tadi? 
3. Global shahar hisoblanishi uchun shahar qanday xususiyatlarga ega bo’lishi kerak? 
4. Yirik shaharlarning ijobiy va salbiy tomonlarini jadval shaklida daftaringizga yozib 
chiqing. 

---

5. O’zbekistonda urbanizatsiya jarayonining rivojlanish xususiyatlari haqida qanday 
ma’lumotlarni bilasiz?