Шарқ мутафаккирларининг indd


yAyF мутафаккир, адиб, давлат арбоби, олим — Абдура- уф Фитрат


Download 173.17 Kb.
bet19/21
Sana12.03.2023
Hajmi173.17 Kb.
#1261999
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21
Bog'liq
Шарқ мутафаккирларининг 3

yAyF мутафаккир, адиб, давлат арбоби, олим — Абдура- уф Фитрат (1886-1938). 1914 йили “Оила ёки оилани бош- кариш тартиби” номли рисола ёзиб, уни 1915 йили нашр эттирди. Орадан 73 йил утиб, тарих фанлари доктори, про­фессор Ш.Вохидов уни форс тилидан узбек тилига таржима килиб, кайта нашр килди.40 XX аср Туркистон жадидчилик харакатининг улкан намояндаларидан бири Абдурауф Фитрат бу асарида оила аъзоларининг узаро муносабатлари, ота-она, фарзандларнинг хукук ва бурчлари, хатто, гудакларни тарби- ялаш ва унда ёш оналарнинг узини кандай тутиши керакли- ги, шунингдек оиланинг жамиятдаги урни, фарзандларнинг ахлокий ва мехнат тарбиясига алохида эътибор берилган. Фитрат “Рахбари нажот” асарида ёш авлод тарбияси тутри- сида шундай ёзган: “Дунё курашнинг умумий майдонига ух- шайди ва бу майдоннинг бузрук пахлавонлари инсонлардир. Бу курашда Fолиб чикиш учун уч хил куролга эга булиш ке- рак: биринчиси - “Саломатлик”, иккинчиси -“Соглом фикр”, учинчиси -“ Ахлоки сано” (олий ахлокийлик). Болаларни баркамол килиб вояга етказиш учун унинг тарбиясига факат оилагина жавобгар булмасдан, бутун миллат ахли жавобгар- дирлар”41. Фарзанд, унинг тарбияси кадимдан халкимизнинг эзгу орзуси булиб келган. Фитратнинг фарзанд тарбияси хаки- даги бу фикрлари бугун хам уз кучини йукотгани йук. Шун- дай экан, Шарк мутафаккирларининг тарбия хакидаги бебахо мероси — инсоннинг инсонийлигини таъминлайдиган аба- дий кадрият эканини ва ундан фарзанд тарбиясида тулаконли фойдаланиш зарурлигини унутмаслигимиз даркор.

ILMIY-AMALIY TADQJQOT MARKAZI

МУТАФАККИРЛАРНИНГ КИТОБ ХАКИДАГИ
МУЛОХАЗАЛАРИ

Узбек оилаларида китобга мухаббат, китобни авайлаб- асраш, китобхонлик, Fазалхонлик кадимий анъаналардан бу- либ, фарзанд тарбиясида мухим хисобланган. Биз китобхон- лик хакида суз юритар эканмиз, тарихга бир назар ташлаймиз. Бундан салкам уч ярим минг йил илгари аждодларимиз томо- нидан мукаддас маънавий китоб — “Авесто” идеографик ёзув кашф этилган. Оташпараст аждодларимиз уни тула-тукис ёд билмокни, унга амал килиб яшамокни узлари учун бурч деб билганлар. Мутафаккир Абу Райхон Беруний гувохлик бе- ришича, араблар Туронни босиб олгач, оташпарастларнинг мукаддас “Авесто” китобини бирор нусха хам колдирмай ёкиб юборишган. Шунингдек, монавий, сурёний, эфталит, брахма, сутдий, хоразмий, бохтарий ёзувларида битилган х,ар кандай ёдгорликни йукотишга уринганлар42. Шунга карамай, аждодларимиз узининг маънавий бойликларини турли йул- лар билан саклаб колишган. “Авесто” китоби ёкиб юборил- ганидан кейин икки асрча вакт утганига карамай уни ёдлаган- ларнинг хотирасидан кайта ёзиб олинган. Кадимдан маълум- ки, китобсеварлик инсоний фазилат булиб, унда инсоннинг маънавий комиллик даражаси акс этиб туради. Китобсеварлик оилада шаклланади. Кадимда халк бахшиларининг оилавий давраларда, туй-маъракаларда, зиёфат ва гап-гаштакларда, чойхоналарда куйлаган достонлари, буви-ю боболарининг болаларга айтган эртаклари, аллалари, ривоятларини марок билан тинглаш оркали китобхонлик шаклланиб борган. Ка- димдан неча асрлардан бери китобхонлар даврасида донги кетган Абулкосим Фирдавсийнинг “Шохнома”си ва Низо- мий Ганжавий, Амир Хусрав Дехлавий, Абдурахмон Жомий ва Алишер Навоийларнинг мислсиз “Хамса”ларини укиш оркали шохномахонлик ва хамсахонлик, шунингдек, Ахмад Яссавийнинг “Хикматлар”, шайх Саъдийнинг машхур “Гу-
листон” ва “Бустон” асарлари, Fазаллари, Умар Хайём рубо- ийларини оила даврасида мушохада ва мухокамалар билан мутолаа килиш замирида яссавийхонлик, Fазалхонлик, жо- мийхонлик, навоийхонлик сингари китобхонлик анъаналари шаклланган43. Жумладан, навоийхонлик кечасида фахат На- воий асарлари мутолааси билан чекланилмаган, балки унинг ижодий анъаналарини давом эттирган издошлари асарлари хам ухиб, мухокама хилинган. Китобхонлик анъанаси XX асрда Абдулла Крдирий, Чулпон, Фитрат, Ойбек ва бошка суз санъаткорлари асарларини оилавий ухиш орхали хо- дирийхонлик, чулпонхонлик, фитратхонлик, ойбекхонлик куринишида намоён булган. Уша вактларда аксарият китоб- хонлар “Утган кунлар” романини ёддан билганлар. Бугунги кунда хам навоийхонлик, Fазалхонлик, шеърият кечалари, бадиий кечалар утказилиши китобхонлик анъанасининг да- вом этаётганини курсатмохда. Таъкидлаш жоиз, китобхонлик инсон маънавиятини юксалтирадиган, диххатини бир жойга жамлашга, сабрга ургатадиган мехнат туридир. Китоб ухишга урганган инсоннинг маънавий дунёхараши кенг, фикри те­ран булиб, атрофда юз бераётган вохеа ва ходисалар мохи- ятини онгли равишда тушунишга, хулоса чихаришга харакат хилади. Одатда, китобхон болалар узларига ишонган, ташаб- бускор, фидойи, уз юрти тарихига хизихувчан, ватанпарвар буладилар. Абдурахмон Жомий китоб мутолаа хилиш, илм урганиш, маърифатли булиш инсоннинг бу дунёдаги энг ма- рохли ишларидан бири эканини шундай тараннум этади:
КитобДан яхширок, дуст йук жа^онда, FaMxypunr %ам fcmiu бу замонда. У билан крл тан^о, ^еч бермас озор Жонингга юз ро^ат берар %ар онда.
Севимли ёзувчимиз Уткир Хошимов китобхонларга кара­та, “Китобдаги хувонч ва изтиробларни ухувчи узиники деб кабул килсагина, уша хакикий асардир”, — дея таъриф берган.


Download 173.17 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling