Shavkat Sharipov, Odil Qo‘ysinov, Qumrinisa Abdullayeva

Mustahkamlash uchun savollar
1. Qaychilar bilan qanday detallar qirqiladi?
2. O‘naqay va chapaqay qaychilardan qanday hollarda foydalaniladi?
3. Stul va richagli qaychilar qanday tuzilishga egaligini tushuntiring.
Amaliy laboratoriya ishi
Qaychida metallarni qirqish haqida ma’lumot bering. 
Jihozlar
qaychi, metall listlar 
a) b)
49-rasm. 
Qaychilar: a – stul qaychi; b – richagli qaychi.

---

76
Ishni bajarish tartibi
1. Qaychi bilan qirqishga oid amaliy ishlarini bajaring. 
2. Qaychi bilan qirqishda kuch taqsimotiga e’tibor bering. 
Rangli metallarga ishlov berishga oid xalq hunarmandchiligi 
turlari bo‘yicha ish usullari
O‘zbek xalq amaliy bezak san’atining eng keng tarqalgan 
turlaridan biri kandakorlikdir. Kandakorlik deganda metalldan yasal-
gan badiiy buyumlarga o‘yib yoki bo‘rtiq qilib naqsh ishlash 
tushuniladi. O‘zbekistonda metalldan yasalgan badiiy buyumlar ishlab 
chiqarish qadimdan rivojlanib kelayotgan san’at bo‘lib, bu san’at 
o‘zining qadimiyligi bilan kulolchilikdan keyin ikkinchi o‘rinda 
turadi. XI asrdan boshlab kandakorlik mahsulotlarini mis hamda mis 
qotishmalaridan tayyorlay boshladilar. Kandakorlik hozirgi kunda ham 
xalq hunarmandchiligi turi sifatida rivojlanib kelmoqda.
O‘zbek xalq amaliy san’ati turlari ichida zeb-ziynat san’ati bo‘lmish 
zargarlik alohida o‘rin egallaydi.
Zargarlik sohasida qimmatbaho rangli metallardan zirak, boshga – 
takdo‘zi, sanchoq, oltin tumor, ko‘krak bezagiga – murg‘ak, zebigardon, 
tumorcha, soch bezaklari – sochpopuk, zulfi tilla, osma bezak, gajak, 
butun tirnoq, yarim tirnoq, qo‘sh duo, burun bezagi – arabak, yuz bezagi – 
xol-binni, bo‘yin bezagi – bo‘yintumor, bozband, bel bezagi – kamar, 
qo‘l bezagi – bilaguzuk, barmoq bezaklari – uzuk va boshqalar bor.
Turfa soch bezaklari qizlar kiyim-boshida muhim o‘rin tutgan. 
Shulardan sochpopuk, yumaloq, tuf va boshqalar kiradi.
Sochpopuk
– ayollar sochlariga taqadigan zargarlik bezagi. Bu bezak 
qora ipakdan eshilgan, uchlari popukdan, o‘n besh-yigirmata chiyratma 
ip bo‘ladi. Bu iplarga kumushdan quyma g‘uppa, qo‘ng‘iroqcha hamda 
naycha shaklidagi yana boshqa taqinchoqlar taqiladi. Sochpopuk har 
xil shakllardan iborat bo‘lib, ular turli nom bilan yuritiladi. Andijonda 
sochpopuk, bekakul sochpopuk, Namanganda esa kakulli sochpopuk, 
po‘r sochpopuk yoki baliqog‘iz, panjarali sochpopuk turlari bor. 

---

77
Qo‘qonda 
qubba sochpopuk yoki katta qubba, Namanganda kartnoma, 
kartnoma bo‘rdak, naycha, katta g‘uppa va boshqa turlari bo‘ladi.