Shaxsning shakllanishi, shaxsning shakllanish jarayoni. Shaxsning shaxsiyatini shakllantirish. Shaxsni shakllantirish omillari, jarayoni, shartlari va muammosi

Mehnat faoliyatiga munosabatiga qarab quyidagi bosqichlar ajratiladi:
- mehnatdan oldingi inson hayotining mehnat faoliyati boshlanishigacha bo'lgan butun davrini o'z ichiga olgan bosqich. Bu bosqich, o'z navbatida, ikki ko'proq yoki kamroq mustaqil davrlarga bo'linadi: erta ijtimoiylashuv, bolaning tug'ilishidan maktabga kirishgacha bo'lgan vaqtni qamrab oladi; yoshlarning ijtimoiylashuvi, shu jumladan maktabda, kollejda, universitetda va hokazolarda ta'lim;
- mehnat bosqich shaxsning yetuklik davrini qamrab oladi. Biroq, bu bosqichning demografik chegaralarini aniqlash qiyin, chunki u insonning mehnat faoliyatining butun davrini o'z ichiga oladi;
- mehnatdan keyingi mehnat faoliyatini tugatish munosabati bilan keksalikda yuzaga keladigan bosqich.
Ijtimoiylashuv jarayonida inson ijtimoiy deb ataladigan turli xil rollarni bajarishga harakat qiladi va bajaradi. Rollar orqali inson o'zini namoyon qilish imkoniyatiga ega bo'ladi. Shaxsiyatni tashkil etuvchi butun makon muhim, ya'ni. maktab, universitet, oila, do'stona muhit, ijtimoiy institutlar, ommaviy axborot vositalari va boshqalar. Samarali ijtimoiy xulq-atvor normalari va madaniy qadriyatlar obro'li kattalar ta'siri ostida o'zlashtiriladi.
Shunday qilib, ijtimoiy muhit shaxsga ikki o'lchovli ta'sir maydoni sifatida ishlaydi: uyushgan va stixiyali. Bundan tashqari, dan da uyushgan ta'sir doirasi bir xil bo'lsa, shaxsiyat shakllanishining o'z-o'zidan paydo bo'lgan maydoni (shu jumladan asotsial ta'sir) qanchalik keng.
Bu nisbat ko'p jihatdan tarbiyaga bog'liq.
Tarbiya Insonning atrof-muhit bilan o'z-o'zidan o'zaro ta'siri sharoitida yuzaga keladigan sotsializatsiyadan farqli o'laroq, maqsadli va ongli ravishda boshqariladigan sotsializatsiya jarayoni(oila, diniy, maktab ta'limi). Shunday qilib, ta'lim sotsializatsiya jarayonlarini boshqarishning o'ziga xos mexanizmi sifatida ishlaydi.
Shu munosabat bilan ta'limning ikkita asosiy funktsiyasini ajratib ko'rsatish mumkin: ta'sirlarning butun spektrini tartibga solish(jismoniy, ijtimoiy, psixologik va boshqalar) shaxs va sotsializatsiya jarayonlarini tezlashtirish uchun sharoit yaratish shaxsiy rivojlanish maqsadida. Ushbu funktsiyalarga muvofiq, ta'lim ijtimoiylashuv va hatto irsiyatning salbiy oqibatlarini bartaraf etish yoki zaiflashtirishga imkon beradi.
Ta'lim bor komponent shaxsning hayoti. A.V. Mudrik shartli ravishda maqsadli sotsializatsiyaning (ta'limning) har bir bosqichida hal qilinishi kerak bo'lgan uchta vazifa guruhini aniqladi:
- tabiiy va madaniy vazifalar, har bir yosh bosqichida jismoniy va jinsiy rivojlanishning ma'lum darajasiga erishish bilan bog'liq. Ular muayyan mintaqaviy va madaniy sharoitlardagi ba'zi me'yoriy farqlar (turli etnik guruhlar va mintaqalarda balog'atga etishning turli ko'rsatkichlari, erkaklik va ayollik me'yorlari va boshqalar) bilan belgilanadi;
- ijtimoiy va madaniy vazifalar- bular muayyan tarixiy jamiyatda har bir yosh bosqichiga xos bo‘lgan kognitiv, axloqiy, qadriyat-semantik vazifalardir;
- ijtimoiy-psixologik vazifalar shaxsning o'z-o'zini anglashi, uning o'zini o'zi belgilashi, o'zini o'zi anglashi va o'zini o'zi tasdiqlashi bilan bog'liq bo'lib, har bir yosh bosqichida o'ziga xos mazmun va ularga erishish yo'llari mavjud.
Ta'lim jarayonida ushbu vazifalarni hal qilish shaxsni rivojlantirish zarurati bilan bog'liq. Agar biron bir vazifalar guruhi yoki ularning eng muhimi ijtimoiylashuvning u yoki bu bosqichida hal etilmagan bo'lsa, bu shaxsning rivojlanishini kechiktiradi yoki uni pastroq qiladi.
Jamiyatda yashash uchun inson madaniy qadriyatlarni egallashi kerak. U buni uchta usulda qila oladi.
Birinchidan, tomonidan taqlidlar mos yozuvlar guruhida. Bu " spontan tarbiya» - madaniy qadriyatlarni boshqa odamlarning ta'siri ostida, lekin majburlashsiz, pedagogik maqsadsiz rivojlantirish. Bunda inson bu guruhda qabul qilingan qadriyatlar, qonunlar va xulq-atvor me’yorlarini o‘zinikidek, taqlid qilish namunasi sifatida qabul qiladi.
Ikkinchidan, madaniyatning assimilyatsiyasi sodir bo'lishi mumkin rejaga muvofiq, tarbiyachi belgilagan maqsad va mazmunga muvofiq. Bu shunday deyiladi rivojlantiruvchi ta'lim- avlodning maqsadli jarayoni ichki dunyo o'qituvchi rahbarligida yangi ma'naviy qadriyatlar tarbiyalanuvchisi. Ta'lim tegishli axborot ta'minoti va tashkil etilishi bilan amalga oshiriladi kognitiv faoliyat o'quvchi.
Uchinchidan, inson madaniy qadriyatlarni o'zlashtirishi mumkin o'z tashabbusi, rejada o'z-o'zini tarbiyalash va o'z-o'zini rivojlantirish. O'z-o'zini tarbiyalash jarayonida shaxs tomonidan tashqi ta'sirlarni ichki qayta ishlash katta o'rin egallaydi. O'quvchilar tegishli faoliyatni ko'rsatishni boshlashlari uchun tashqi ta'sir(yoki rag'batlantirish) ular tomonidan amalga oshirilishi, ichki rag'batga, faoliyat motiviga (e'tiqod, istak, ehtiyojni anglash, qiziqish va boshqalar) aylanishi kerak. Qoida tariqasida, bu rivojlanishning yuqori bosqichida bo'lgan talabalar uchun xosdir aks ettirish sezilarli darajaga etadi.
Go'dak va maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalashda o'z-o'zini tarbiyalash masalasi deyarli tug'ilmaydi, garchi maktabgacha yoshdagi bola o'z o'yinini tasavvur qilsa, unda o'zi idrok etgan voqelikni tushunishini aks ettiradi. Boshlang'ich maktab yoshida bolaning faoliyatida ichki motivatsiya yo'nalishi bo'yicha sezilarli siljishlar mavjud. Ularning ojiz tomonlarini bartaraf etish, o‘zlarida eng yaxshi insoniy fazilatlarni rivojlantirish bo‘yicha vazifalar qo‘yish asosida faoliyatni qayta qurish uchun asos bo‘ladi.
O'z ustida ishlash - o'z-o'zini tarbiyalash - ob'ektiv maqsadni o'z faoliyatining sub'ektiv, istalgan motivi sifatida anglash va qabul qilishdan boshlanadi. Ya'ni, shaxs rivojlanishining muayyan bosqichida uning intellektual qobiliyatlar va ijtimoiy o'z-o'zini anglash, inson nafaqat o'zidan tashqaridagi maqsadlarni, balki o'z tarbiyasining maqsadlarini ham anglay boshlaydi. U o'zini ta'lim sub'ekti sifatida qabul qila boshlaydi. Shaxs shakllanishining yangi, o'ziga xos omili paydo bo'lishi bilan insonning o'zi tarbiyachiga aylanadi. Shunday qilib, shaxsning qarama-qarshiliklari, ehtiyojlari va motivlari natijasida hosil bo'lgan shaxsning o'z faoliyati mavjud.
Qarama-qarshilik, siz bilganingizdek, har qanday jarayonning harakatlantiruvchi kuchidir.