Shaxsning shakllanishi, shaxsning shakllanish jarayoni. Shaxsning shaxsiyatini shakllantirish. Shaxsni shakllantirish omillari, jarayoni, shartlari va muammosi

2.2 Sotsializatsiya jarayoni tushunchasi va mohiyati, uning bosqichlari.
Ijtimoiy hayotning mavjud sharoitida eng dolzarb muammo shundaki, u har bir shaxsni yagona ijtimoiy yaxlitlikka va jamiyat tuzilishiga kiritishni talab qiladi. Bu jarayonning asosiy kontseptsiyasi - shaxsning ijtimoiylashuvi bo'lib, u har bir shaxsga jamiyatning to'la huquqli a'zosiga aylanish imkonini beradi.
Shaxsning ijtimoiylashuvi- bu har bir shaxsning kirish jarayoni ijtimoiy tuzilma, buning natijasida jamiyat tuzilishi va har bir shaxsning tuzilishi bilan o'zgarishlar sodir bo'ladi. Bu har bir shaxsning ijtimoiy faolligi bilan bog'liq. Ushbu jarayon natijasida har bir guruhning barcha me'yorlari o'zlashtiriladi, har bir guruhning o'ziga xosligi namoyon bo'ladi, shaxs xulq-atvor, qadriyatlar va ijtimoiy me'yorlarni o'rganadi. Bularning barchasi har qanday jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun zarurdir.
Shaxsning sotsializatsiya jarayoni inson hayotining butun hayoti davomida sodir bo'ladi, chunki atrofdagi dunyo doimiy harakatda, hamma narsa o'zgaradi va odam yangi sharoitlarda qulayroq yashash uchun shunchaki o'zgarishi kerak. Inson mohiyati yillar davomida muntazam o'zgarishlar va o'zgarishlarga uchraydi, u doimiy bo'lishi mumkin emas. Hayot doimiy moslashish jarayoni bo'lib, doimiy o'zgarish va yangilanishni talab qiladi. Inson ijtimoiy mavjudotdir. Har bir shaxsning ijtimoiy qatlamlarga integratsiyalashuvi jarayoni juda murakkab va uzoq davom etadi, chunki u ijtimoiy hayotning qadriyatlari va me'yorlarini va muayyan rollarni o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Shaxsning sotsializatsiya jarayoni o'zaro bog'langan yo'nalishlarda sodir bo'ladi. Ob'ektning o'zi birinchi bo'lib harakat qilishi mumkin. Ikkinchidan, inson butun jamiyatning ijtimoiy tuzilishi va hayotiga faolroq qo'shila boshlaydi.
Shaxs rivojlanishining eng muhim omillari irsiyat, muhit, tarbiya, shuningdek, shaxsning o'zi faoliyatidir.
Birinchi omil - irsiyat, ya'ni ota-onalar bilan biologik o'xshashlik avlodlarida ko'payish. Inson anatomik tuzilishni, fiziologik faoliyatni, organizmdagi metabolizm turini, turini va plastikligini meros qilib oladi. asab tizimi, asabiy reaktsiyalarning dinamizmi va tezligi, shartsiz reflekslar (oziq-ovqat, mudofaa, indikativ).
Biroq, bir odamni boshqasidan ajratib turadigan biologik xususiyatlar mavjud. Bu tabiiy moyilliklar - har xil faoliyat turlariga anatomik va fiziologik moyillikni aniqlaydigan individual, genetik jihatdan mustahkamlangan xususiyatlar.
Tabiiy moyilliklar umumiy xususiyatga ega va biron bir faoliyat turiga qaratilmaydi. Masalan, bola musiqaga moyil bo'lib tug'ilishi mumkin, ammo uning kim bo'lishi - opera yoki estrada xonandasi, bastakor, dirijyor yoki ijrochi musiqachi - uning qanday musiqiy faoliyat bilan shug'ullanishiga bog'liq. Shuning uchun shakllanishi va rivojlanishi shaxsiy fazilatlar shaxs jamiyatdagi hayot sharoitlari, ya’ni tashqi omillar bilan belgilanadi.
Jarayonda jamoat hayoti va insonda tabiiy moyilliklar, qobiliyatlar asosida faoliyat shakllanadi - shaxsning individual psixologik xususiyatlari, ularning mavjudligi shaxsning muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta'minlaydi. ba'zi turlari mehnat faoliyati.
Umumiy va maxsus qobiliyatlarni taqsimlang. Umumiy qobiliyatlar insonning bir vaqtning o'zida ko'p faoliyatdagi muvaffaqiyatini belgilaydi. Bular "aqliy qobiliyatlar, qo'l harakatlarining nozikligi va aniqligi, rivojlangan xotira, mukammal nutq va boshqalar". Maxsus qobiliyatlar insonning muayyan faoliyatdagi muvaffaqiyatini belgilaydi. Bularga matematik, musiqa, til, adabiy, badiiy-ijodiy, texnik, sport, tashkiliy, iqtisodiy va hokazolar kiradi.Umumiy va maxsus qobiliyatlar bir-biri bilan uyg‘unlashib, bir-birini to‘ldiradi, o‘rnini to‘ldiradi, kuchaytiradi va boyitadi.
Bitta qobiliyat, u qanchalik rivojlangan bo'lmasin, hali ko'p yoki kamroq murakkab faoliyatning muvaffaqiyatini ta'minlamaydi. Bu bir qator shaxsiy xususiyatlarning optimal kombinatsiyasini talab qiladi. Murakkab faoliyatni a'lo darajada bajarish uchun asos yaratuvchi qobiliyatlar birikmasi iqtidorlilik deyiladi. Iqtidorning yuqori darajasi iste'dod, eng yuqori darajasi esa daho deb ataladi. Iste'dod, iste'dod, daho - bu inson qobiliyatining turli darajadagi namoyon bo'lishi.
Dahoning belgilari: keng bilimdonlik, e'tiborning keskinligi, katta ta'sirchanlik, sezgi, oldindan ko'rish in'omi, kuchli tasavvur, o'ziga xoslik, yuqori samaradorlik va o'zini o'zi tashkil etish, ijodiy faoliyatga intilish.

O'z qobiliyatlarini kashf etmaydigan va rivojlantirmaydiganlar iste'dodsizlardir.

Psixolog B.M. Teplov isbotladiki, asab tizimining tipologik xususiyatlari, garchi ular insonning psixik xususiyatlarini shakllantirishga ta'sir qilsa-da, ularning mazmunini belgilamaydi.