Шеър тузилиши (Шеърий таржимада ритм ва оханг) kirish

2.1. Ingliz she’riyatining janrlari

Nazmda asosan ikki tur bor. Bular: lirik va syujetli she’r. Syujetli she’rlar (narrative poems) hodisa va voqealarga urg‘u bersa, lirik she’rlar (lyrics)¹ ohangga urg‘u beradi. Har bir tur o‘z ichiga bir necha shakldagi nazmiy asarlarni qamraydi. Bayon shaklida yozilgan nazmiy asarlarga epik asarlar, romans va balladalar kiradi. Lirik she’rlarga elegiyalar, epigraflar, sonetlar, sestinalar, oda va boshqalar mansubdir.
Syujetli she’rlar
Ular orasida epik asarlar alohida o‘rinni egallaydi. Epik so‘zi grekcha “epos” so‘zidan olingan bo‘lib, bu so‘z hikoya ma’nosini anglatadi. Epik asarlarga balladalar, poemalar, romanslar, epopeyalar kiradi.
Epopeya² so‘zi grekcha “epopiaa” so‘zidan olingan bo‘lib, epik xususiyatga ega bo‘lgan katta bir asarga nisbatan qo‘llanadi. Masalan, Gomerning “Odesseya” si, L.Tolstoyning “Urush va tinchlik” asari. Shuningdek epik asarlar she’r shaklida bo‘lib, qahramonona yurishlarni, g‘alabalarni tasvirlaydi.
Ballada³ so‘zi fransuzcha “ballade”so‘zidan olingan bo‘lib, liro-epik she’r hisoblanadi va qissa she’r shaklida yoziladi. Masalan, H. Olimjonning “Jangchi Tursun” balladasi.
Poema⁴ so‘zi grekcha “poiema” so‘zidan olingan bo‘lib, povest yoki hikoyaning she’r shaklida yozilishidir. Masalan, Bayronning “Parizana” poemasi. Balladalar xalq og‘zaki ijodiga taqlid qilib yoziladi. Balladalarni kuyga solsa bo‘ladi. Romanslarda asosan sarguzashtlar bayoni alohida o‘rinni egallaydi. Bunda afsonaviy hodisalar hikoya qilinadi.
Lirik she’rlar
Badiiy asarlar turkumiga kirgan balladalar ko‘picha hikoya va qo‘shiq tarzida yoziladi. Balladani kuylab aytsa ham bo‘ladi, ammo unda hikoya, voqelik holati ustun bo‘ladi. Lirik asarlar odatda qisqa va ohangdor bo‘ladi, ular his-hayajonni ifodalaydi. Lirik she’rlarning ohangiga yoqimlilik va jarangdorlik xosdir. Lirik she’rlarga epigrammalar, elegiyalar, oda va sonetlar kiradi.
Лирик¹ so‘zi grekcha “lyrikos”so‘zidan olingan bo‘lib, inson his-tug‘usini, ularning ruhiy holatini she’riy tasvirlash demakdir.
Epigram² so‘zi grekcha “epigraphe”so‘zidan olingan bo‘lib, qadimgi greklar ularni qabr toshlariga yozishgan. Hozirgi vaqtda u fraza “sitata” ma’nosini anglatadi. U, asosan, ma’lum bir asar uchun so‘z boshi vazifasini o‘tay oladi. Oda³ so‘zi grekcha “õdē” so‘zidan olingan bo‘lib, hozirgi vaqtda ko‘tarinki ruhda yozilgan she’rni anglatadi. Bunday she’r asosan biror bir tantanaviy uchrashuvlarda biror bir shaxsni maqtash, ulug‘lash uchun yoziladi. Sonet⁴ so‘zi fransuzcha “sonnet”so‘zidan olingan bo‘lib, 14 misradan iborat she’rni bildiradi. 15 sonetdan iborat bo‘lgan asar “sonetlar gulchambari” deyiladi. O‘zbek tilida ham voqeani hikoya tarzida bayon qiluvchi she’riy asar – poema mavjud. Poema bu - syujetli she’riy asar, she’riy qissa. Masalan Hamid Olimjonning “Zaynab va Omon ” poemasi. Qissa syujetining murakkabligi jihatidan romandan ko‘ra soddaroq asar povest deyiladi. Shunday qilib lirik she’r - nazmning his-tuyg‘uni, kechinmalarni to‘lqinli va jo‘shqin suratda ifodalovchi bir turidir.