Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara

orqali aks ettiriladi.
3. 
Matnni og‘zaki tamoyilini tarkiblashda nutq vaziyati manzarasini 
tasvirlash talab qilinadi. Bu aralash nutq (matn) shaklim yuzaga keltiradi. Og‘zaki 
nutq xususiyatlariga ega matnlar odatda norasmiy muloqotga mansub bo‘lib, 
o'zuiing lo‘ndaligi, uzuq-yuluqligi, jonliligi, his-tuyg‘ularga boyligi bilan ajralib 
turadi. Sodda va ixcham morfosintaktik qurilish, modal munosabatlaming bevosita 
anglashilishi, shaxs va ko‘rsatish olmoshlarining, joyga, narsa-hodisaga havola 
qiluvchi ifodalaming ko‘p ishlatilishi ularga xos xususiyatlardan sanaladi. Ularda 
nisbiy gaplar kam qo‘llaniladi, muvoziylik (fonetikada, leksika va sintaksisda) 
keng foydalaniladi. Bayon, odatda, o‘tgan zamonda boshlanib hozirgi zamonga 
(o‘tgan zamondagi bayondan hozirgi zamondagi bayonga) o'tish hollari ko‘p 
uchraydi. Matndagi mazmuniy va grammatik bog'lamshlar har doim shaklan qayd 
etilavermaydi, balki nazarda tutiladi, tasawur qilinadi. Binobirin, bunday matndan 
aytilgan (ifoda qilingan) va aytilmagan (lisoniy ifoda qilmmagan) ma’no va 
mazmun ham anglanilishi mumkin. Bunda nutq vaziyati va kontekstning xizmati 
bor.
Auditoriyani tafovutlashda axborotning qiymatlilik, ahamiyatlilik baholash 
nuqtai nazari, lug‘at boyligi, lisoniy maromlilik nutqiy malaka va salohiyat 
kabilar muhim mezon hisoblanadi. Shu jihatdan iste’mol ahli guruhi lisoniy ong 
(matnni talqin etuvchilar lisoniy ongi) omili haqida gapirish mumkin. Iste’mol ahli 
lisoniy ongini baholashda ular faoliyat doirasi bilan bog4iq boigan muayyan 
sohaga oid mavzuiy lug‘at boyligi muhim o‘rin tutadi. Zero, axborot iste’molchi 
guruhga xos lug‘at va nutqiy malaka majmui asosida idrok etiladi, fahmlanadi. 
Bundan kelib chiqqan xulosa shuki, nutq ahlining voqelik unsurlari, lisoniy