Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги

Иссиқлик ўтказувчанлик. Ҳарорат градиенти таъсирида бир-бирига тегиб турган кичик заррачаларнинг тартибсиз ҳаракати натижасида иссиқликнинг таркалиши иссиқлик ўтказувчанлик дейилади. Бир жинсли текис девор орқали ўтган иссиқлик оқими Q қуйидаги тенглама орқали аниқланади:
Q =  / F t (2.10)

бу ерда  - иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти;  - девор қалинлиги; F - иссиқлик ўтаётган юза; t - деворнинг иккала томонидаги ҳароратлар фарқи.

Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти СИ да ВТ/м К бирлигида ўлчанади. Унинг қиймати ҳарорат, босим ва модданинг турига боғлиқ.
Солиштирма иссиқлик сиғими. Модданинг масса бирлиги ҳароратини бир градусга кўтариш учун зарур бўлган иссиқлик миқдори солиштирма иссиқлик сиғими дейилади ва y қуйидаги тенглама орқали топилади:
с = Q/m t (2.11)

бу ерда Q - жисмни иситиш учун сарф бўлган иссиқлик миқдори; m - жисм массаси; t - жараённинг охирги ва бошлангич ҳароратлари ўртасидаги фарқ.

Солиштирма иссиқлик сиғими СИ да Ж/кг К бирлигида ўлчанади.
Ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти. Ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти жисмнинг иссиқлик инерцион хоссаларини ифодалайди. Бу коэффициент жисмни физик катталиги ҳисобланиб, ҳароратнинг ўзгариш тезлигини билдиради.
Ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти (, м²/с) қуйидаги нисбат орқали аниқланади:
 =  /с (2.12)

бу ерда  - иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти;  - зичлик; с - солиштирма иссиқлик сиғими.

Бу коэффициентнинг сон қиймати ҳарорат, зичлик, модданинг таркиби ва бошқа факторларга боғлиқ бўлади.


3. Суюқликни массавий ва хажмий сарфи ва тезлик
Суюқликнинг ҳаракати сарф, тезлик, босим ва бошқа катталиклар билан характерланади.
Суюқликнинг тезлиги ва сарфи оқимни кундаланг кесими буйлаб окаётган суюқлик миқдорини вақтга нисбати суюқлик сарфи дейилади. У иккига бўлинади: хажмий сарф м³/с, м³/соат ва массавий сарф кг/с, кг/соат.
Ҳар хил нуқталарда суюқликлар оқимининг тезлиги ҳар хил. Шунинг учун ҳисобларда ўртача тезликни кўпроқ қўлланилади. Бу тезлик хажмий сарфни оқимнинг кундаланг кесим юзасига нисбати билан аниқланади:
 = V/S ёки V =  S

Массавий сарф қуйидагича аниқланади: M =   S

  - бу катталик суюқликнинг массавий тезлиги ҳисобланади, кг/м².с.
Кимё ва озиқ-овқат саноатида суюқликларнинг тезлиги ва сарфини улчаш учун дроссель асбоблар ва пневматик трубалар кенг ишлатилади. Очиқ оқимда суюқликнинг тезлиги Пито найчаси билан ўлчанади, у кичик диаметр букилган най, ҳаракатланаётган суюқлик оқими йўналишига очик учи қарама-қарши қилиб ўрнатилади ва найнинг ўқи оқим йўналишида мос келади. Бунда найнинг вертикал қисмида суюқлик динамик босимга тенг бўлган h баландликка кўтарилади, яъни





Бундан . Амалда оқим йўналишида найнинг бўлиши тезликнинг умумий тақсимланишига таъсир қилади, шунинг учун формулага тузатиш коэффициенти киритилади:



Бу коэффициентнинг қиймати ҳар кайси най учун тажриба йўли билан топилади. Суюқликнинг миқдори секундли сарф тенгламаси орқали аниқланади: V = S 
Оқим тезлиги ва сарфини ўрганиш унинг юқоридаги усуллар содда ва кулайдир, лекин пневматик трубаларни оқимларнинг ўқига нисбатан ўрнатиш жуда қийин. Шу сабабли саноатда оқим тезлиги ва сарфини ўлчаш учун дроссель асбоблари ишлатилади.
Дроссель асбоблари сифатида ўлчовчи диафрагма, сопло, Вентури трубалари ишлатилади. Вентури трубасида ўлчовчи диафрагма ва соплога нисбатан босимнинг йўқотиши кам бўлади, чунки унинг диаметри аста-секин торайиб, сўнгра кенгайиб ўз ҳолига қайтади. Шунинг учун Вентури трубалари саноатда кўпроқ ишлайди.