Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус таoлим вазирлиги

O’zgarmas ma’lumotning idrok qilinmasligi o’onuni muntazam ta’sir etuvchi ma’lumotning uzoo’ ushlab turilmasligi bilan belgilanadi. Masalan yurib turgan soatning ovozi.



Munozarali savol: Illyuziya nima?
Diqqat qiling:
Illyuziya ( lotincha - xato, adashish, yanglishish ) sezgi organlarimizga bevosita taosir etib turgan narsa va ‘odisalarni nothri yoki buzib idrok qilishdan iborat psixik ‘odisa. Masalan: temir yhl hrtasida turib uzunasiga idrok qilsak, har ikkala chizio’ bora-bora bir-biri bilan o’hshilib yoki kesishib ketganday bhladi. Va’olankn, ular ‘ech o’achon bir-birlari bilan kesshmaydigan parallel chizio’lardir. Illyuziya ‘odisasi khruv, eshituv, harakat idroki kabi soxalarga xos. Khrish illyuziyalari: kamon ho’ining illyuziyasi, bunda bir-biriga thri keladigai va bir-biridan faro’lanuvchi chizio’lar printsipiga asoslangan. Ikkala ho’ amalda baravar uzunlikda bhlsa ‘am bir-biridan faro’lanuvchi uchlar uzunroo’ bhlib tuyuladi.
Illyuziyalar ‘ayvonlarda ‘am kuzatiladi. Yirto’ich ‘ayvonlar, balio’lar, parrandalar va ‘ashoratlar o’zini yashirishga asoslangan muxofaza moslamasi ‘isoblanadi. O’zini yashirishni samarali usullaridan biri mimikriya (‘ayvonlar yoki hsimliklarning ular yashayotgan mu’itdan faro’ qilmaydigan tusga yoki shaklga kirishi) bhlsa, ikkinchisi o’iyofaning buzilishidan, yaoni ‘ayvonning tasho’i khrinishi shunday o’zgaradiki, uni sira ‘am bilib va faro’ qilib bhlmaydi. Zebraning taril chizio’lari uning khrinishi buzilishini khrsatadigan misol bhlib, ana shu tarillik tufayli muayyan masofadan turib ‘ayvonning tasho’i khrinishini aniq ajratib olish o’iyin bhladi.
Munozarali savol: Fazoning idrok qilinishi nima?
Diqqat qiling:
Fazoning idrok qilinishi kishning o’zini o’urshab turgan muxitni chamalashning muo’arrar shartlaridan bhlib ob’ektlarning shakli, ‘ajmi va o’zaro birgalikda joylashuvi, ular sat’i, olisligi va yhnalganligining idrok etilishini o’z ichiga oladi.
Narsalarning shakli khrish, terining tuyishi va kinestezik analizatorlar yordamida idrok qilinadi. Kishi o’zi idrok etayotgan narsalarning chuo’urligini va ular egallaydigan bhshlio’ni 2500 m. ga o’adar masofadan turib faro’lay oladi.
E’tibor bering: Narsalarning chuo’urligi va olisligi asosan binokulyar khrish oro’ali idrok qilinadi. Olisdagi oboektlarni (masalan, osmondagn yulduzlar) binokulyar tarzda o’ayd etish choida har ikkala ko’zning khrish chizio’lari parallel bhladi. Bunda uzoo’dagi narsalarning tasvirlarini hng yoki chap ko’zning yoki ikkala ko’zning thr pardalariga barobar tushish tushmasligidan o’at’iy nazar fazonnng bir joyida khrinaveradi, yaoni bitta ko’zning thr pardasidagi baozi nuo’taga bosho’a bir ko’zning thpardasidagi muayyan nuo’talar thri keladi.
E’tibor bering: Har ikkala ko’zning thrpardalarining simmetrik tarzda joylashgan ushbu nuo’talari axborot etkazuvchi nuo’talar deb ataladi. Thrpardalardan birini ikkinchisiga o’hyganda vertikal va gorizontal ho’lar bir-biriga mos keladigan nuo’talari axborot etkazuvchi nuo’talardir. Fazoning faro’ini ajratishdagi mu’im ji’atlardan biri ob’ektni bosho’a oboektlarga yoki kuzatuvchiga nisbatan joylashgan yhnalishini idrok etishidir. Biz ob’ektni khrib turgan yhnalish uni ko’zimiz thrpardasidagi tasvirning hrni va gavdamizning tevarak atrofimizda turgan narsalarga ‘olatiga khra belgilanadi. Narsalarning idrok qilayotgan katta kichikligi ularning ko’z thrpardasida tasvirlangan hlchami va o’o’zatuvchining ko’zlardan olis, yao’inligi bilan belgilanadi. Ko’zlarning turli olislikdagi narsalarni aniq ravshan khrishga moslashuvi ikki mexanizm akkomodatsiya va konvergentsiya yordamida yuz beradi.