Щзгармас ток машиналари

44-расм. Генератор ва двигателларнинг электр схемалари
а) мустақил б) параллел в) кетма-кет г) аралаш қўзьатиш чўлғамли


Аралаш қўзьатишли ўзгармас ток генераторларининг асосий қутб ўзагига якор чўлғами билан параллел ва кетма-кет уланган параллел ва кетма-кет қўзьатиш чўлғамлари ўрнатилади. Параллел ва кетма-кет қўзьатиш чўлғамлар бир-бири билан мос ёки қарама-қарши уланиши мумкин. Аралаш қўзьатиш чўлғамли ўзгармас ток машиналарининг чўлғамлари бир-бири билан кўпинча мос уланади.


450-расм. Мустақил қўзьатишли генераторнинг энергетик диаграммаси


Параллел қўзьатиш чўлғамли генераторларда қўзьатиш чўлғами якор чўлғами билан параллел уланган бўлиб, қўзьатиш токи номинал токнинг 15% ни ташкил этади. Кетма-кет қўзьатишли ўзгармас ток генераторларида қўзьатиш чўлғами якор чўлғами билан кетма-кет уланиб, қўзьатиш токи истеoмолчи токига тенг бўлади. Параллел ва мустақил қўзьатиш чўлғамли ўзгармас ток генераторларининг қўзьатиш токини ўзгартириш учун қўзьатиш занжирига реостат уланади. Кўпинча катта қувватли ўзгармас ток генераторлари мустақил қўзьатиш чўлғамли вариантда тайёрланади.
Кичик ва ўртача қувватли ўзгармас ток машиналари асосан параллел қўзьатиш чўлғамли вариантда тайёрланади. Кетма-кет қўзьатиш чўлғамли ўзгармас ток машиналари унча кенг тарқал-маган бўлиб, асосан транспорт механизмларини харакатга келтириш мақсадларида фойдаланилади. Мустақил қўзьатиш чўлғамли ўзгармас ток генераторини энергетик диаграммаси қуйидаги кўринишда бўлади (45-расм). Бирламчи двигателдан генераторнинг валига берилаётган Р₁ механик қувватнинг механик Р_мх, магнит Р_мг ва қўшимча Р_қўш исрофларидан қолган қисми якорда электромагнит қувватни хосил қилади. Якордаги электромагнит қувватнинг бир қисми якор занжиридаги (якор чўлғами, қўшимча қутблар, компенсацияловчи чўлғамлар) қувват исрофларини қоплашга сарфланади. Электромагнит қувватнинг қолган қисми истеoмолчига узатилаётган фойдали қувват бўлиб хисобланади.

Р₂ = Р₁ –Р_мх - Р_маг-Р_қўш - Р_эла (12-1)

2.