Щзгармас ток машиналари

47-расм.Мустақил қўз-ьатишли генераторнинг қисқа туташув тавсифи


Қисқа туташув тавсифини тажрибада олишда, қўзьатиш чўлғами хосил қиладиган магнит оқимининг йўналиши: 1) қолдиқ магнит оқимининг йўналиши билан мос тушиши мумкин (47-расм, 1-тўьри чизиқ); 2) қолдиқ магнит оқимига нисбатан тескари йўналган бўлиши мумкин.
Одатда тажрибада бу иккала оқимнинг йўналишлари мос тушган хол учун қисқа туташув тавсифини оладилар. Бу холда қўзьатиш токини 0 дан бошлаб оширганда қисқа туташув токи I_қт фақат ортади (47-расм, 1-чизиқ). Якор токининг рухсат этилган қийматларида қисқа туташув тавсифи деярли тўьри чизиқли кўринишда бўлади. хақиқатан хам, қисқа туташув холатида, якорp чўлғамида хосил бўлган электр юритувчи куч Е_а, шу чўлғамдаги кучланишнинг пасайиши I_кт∙R_a ни мувозанатлайди, яoни I_қтR_a =E_a, бундан I_қт=Е_а/R_a.
Агар чўтка билан коллектор орасидаги ўзгариб турадиган қаршиликни эoтиборга олмасдан, якор чўлғамининг актив қаршилиги ўзгармайди R_a=cоnst деб хисобласак, қисқа туташув токи I_қ электр юритувчи куч Е_а га тўьри мутаносиб равишда ўзгарар экан (I_қтЕ_а). Машинанинг магнит системаси қисқа туташув холатида тўйинмаганлиги учун электр юритувчи куч Е_а қўзьатиш токи i_қ га хам тўьри мутаносиб равишда ўзгаради. Демак, қисқа туташув токи I_қт қўзьатиш токига тўьри мутаносиб равишда ўзгарар экан (I_қтi_қ).
Қисқа туташув токи I_қт<0,25I_н бўлганда, яoни якор токи камайганда, кўмир чўткаларининг ўтиш қаршилиги ортади. Натижада қисқа туташув токи I_қт нинг камайиши қўзьатиш токи i_к нинг камайишига қараганда тезроқ бўлади. Демак, ўзгармас ток машинасининг қисқа туташув тавсифи токнинг қиймати I_қт (0,25...1)I_н оралиқда ўзгарганда тўьри чизиқли кўринишда бўлиб, тавсифнинг бошланьич ва охирги қисмларида тўьри чизиқли ўзгариши бузилади.

2. 
   Ўзгармас ток генераторининг ташқи, ростлаш ва юкланиш тавсифлари
   

Генераторнинг ташқи характеристикаси ундан фойдаланиш жараёнида асосий характеристика бўлиб хисобланади.

Ўзгармас ток генераторининг ташқи тавсифи генераторнинг кучланишини унинг юкламасига боьлиқлигини характерлайди U=f(I). Бу характеристикани олишда қўзьатиш токи ва генераторнинг айланишлар сони ўзгармас бўлади яoни: i_қ=cоnst ва n=cоnst. Генераторнинг якор токи I орттирилганда якор чўлғамидаги кучланиш U пасайиб кетади, генераторнинг кучланиш тенгламасидан (12-5) бунга икки хил сабаб бўлиши мумкин, биринчидан якор занжиридаги кучланишнинг актив пасайиши Ir_a ва иккинчидан якорнинг кўндаланг реакцияси таoсири остида электр юритувчи куч E_a ни пасайиши.
Генераторнинг чиқиш клеммаларидаги кучланиши U_a (12-5) тенгламадан умумий магнит оқимига боьлиқ равишда ўзгарадиган якорp чўлғамидаги электр юритувчи куч Е_а дан юкланиш токи I_a га мутаносиб равишда ўзгарадиган якор занжиридаги I_aR_а хамда чўткаларда бўладиган U_ч кучланиш пасайишини айрилганига тенг:
U_ч (13-1)

Юкланиш токи ортганда, якор реакциясини машинанинг асосий майдонига бўлган магнитсизловчи таoсири хам ортади. Қўзьатиш токи i_қ=cоnst бўлганлиги учун генераторнинг умумий магнит оқими камаяди, бу эса, электр юритувчи куч Е_а нинг камайишига сабаб бўлади.

Ташқи характеристикани Давлат Стандартини тавсияси бўйича тажрибада олишда якорнинг айланиш тезлигини n=n_н ва қўзьатиш токининг қийматини i=i_кн холда ўзгартирмай сақлаб, якордан ўтаётган юкланиш токини номинал қийматидан 0 гача камайтириб олиш лозим (48-расм).
Юкланиш токи камайтирилганда кўндаланг якор реакцияси таoсирининг кучсизланиши ва якор занжирида кучланишнинг актив пасайиши I_aR_a нинг камайиши туфайли, якор чўлғамининг чиқиш клеммаларидаги кучланиш ортади.
Ўзгармас ток генераторининг ташқи тавсифини қўзьатиш токи i_қ =i_қн, юклама токи I=I_н, кучланиш хам мос холда U=U_н бўлган холлардан бошлаб олиш тавсия қилинади (48-расм).