Синдромлар: “Йўтал балғам ажралиши билан” “Ўпка касалликлар билан боғлиқ кўкрак қафасидаги оғриқлар” “Ҳансираш, нафас сиқиш”

Этиологияси: қўзғатувчиси сил микобактерияси юқиқшининг асосий манбаси беморлар касалланган одам ёки уй хайвонлари кўпроқ сигирлар. Кўпроқ беморларда нафас чиқарганда хаво билан ажраладиган майда балғам томчилари орқали антиген йўл билан юқади. Бундан ташқари организмга инфекция сут гўшт тухум истемол қилганда тушиши мумкин.
Бундай холларда инфекция ўпкага ёки халқум танглай ёки лимфатик ва қон томир йўллари билан ичакдан ўтиши мумкин.
Патогенези: бемор организмга тушган сил микроблари турли йўллар билан лимфаген, гематоген, бронхоген орқали тарқалади. Бунда турли азоларда асосий лимфа тугунлар ўпкалрда алохида ёки кўп эпителиоид ва гиганд хужайраларга хамда тварогсимон некрозга эгалиги билан характерланади. Бир вақтнинг ўзида манту синамаси билан аниқланадигантуберкулинга ижобий тасир пайдо бўлади. Субфибрил харорати лимфа тугунлари гиперплазияси меёрий лимфапения ва лейкоцитар формулани чапга силжиганикўпинча СОЭ ўзгаради. Қон зардобларини белковий фракция кўзга ташланиши мумкин. Керакли миқдорни органзм қаршилик ва оз миқдорда сил микроблари юққанда сил ўчоқлари сурилиб кетади. Кўп миқдорда инфекция бошқа кўнгилсиз факторлар тасирида бошланғич сил ривожланади. Бу бронхоаденит бошланғич комплекси кам ёки кғпроқ миқдордаги диссиминация ўпкада ва бошқа азоларда эксудатив плеврит бошқа серроз пардаларнинг яллиғланаши кўриниши да кечиши мумкин. Бунда кўп холларда организмнинг юқори даражадаги сезувчанлиги ва тугунсимон эритема кўринишида гиперергик тасирларга моиллиги кўрилади. Бошланғич туберкуло болаларда ўсмирлада базида ёшларда ва кам миқдорда қарияларда учрайди. Ўпкалардаги лимфа тугунлардаги сил ўчоқлари ва бўлакларида сил микроблари уйғониши ва кўпайиши мумкин. Бунда эски касаллик ўчоқларида перифакал яллиғланиш пайдо бўлади. Уларнинг капсулалари бутунлиги бузилади казиоз некрознинг бўлимлари текисланади ва инфекция лимфаген гематоген ва бронхоген йўллар билан тарқалади. Кейинги вақтда қарияларда сил билан касалланиш камайган. Уларда касалликнинг клиник кечиши кўпинча ўзига хос бўлмаган холда кечади. Жараённинг эвалютив шакли узоқ вақт давомида сезилмасдан кечиши мумкин. Лекин базида хавфли касалликлар ёки азолар яллиғланиши билан ўхшашликларга эга бўлиши мумкин бу ёшдаги беморларнинг миллиар сил в ўпкадан ташқари шикастланишлар кузатиди. Бу стероид сил жадал ривожланиши тенденциясига эга бўлиб кўпинча асосий касалликни хусусияти сифатида хато бахолашади 1974 йилда қабул қилишган таснифга нафас йўллари силининг қуйдаги шакллари мавжуд.

1. 
   Бирламчи сил комплекси
   
2. 
   Кўкрак ичи лимфа тугунлари сили
   
3. 
   Диссиминерланган ўпка сили
   
4. 
   Ўчоқли ўпка сили
   
5. 
   Инфилтратив ўпка сили
   
6. 
   Ўпка туберкуломаси
   
7. 
   Кавернали ўпка сили
   
8. 
   Фиброз-кавернали ўпка сили
   
9. 
   Цирротик ўпка сили
   
10. 
    Туьеркулез плеврити
    
11. 
    Нафас олиш азолариниг сили.
    

Бундан ташқари жараён ўпканинг бир жойда ейилмасдан ўпканинг у ёки бу қисми ёки сигментларида кузатилиши, фазаси, ривожланиши бактериялар ажратиш хусусиятига эгалиги билан характерланади. Базида касаллик яширин характерга эга бўлади лекин кўпинча оғир холда бошланади ва тананинг субфебриал харорати кўп терлаш толиқиш озроқ қуруқ йўтал билан кўринади. Касалликни оғир бошланишида бошланғич даврида юқори хароратли зотилжам кўринишида йўтал кўкракда оғриқ базида нафас қисиши лейкоцитар формуласининг чапга сурилиши билан кечадиган лейкоцитоз билан кечади. Кам миқтордаги бринчи касаллик зарари еткизилганда ўпкада одатда жисмоний ўзгаришлар аниқланмайди. Янада кўпроқ яллиғланишда (бўлаклар) перкутор тоннинг ўтмас бўлаклари кузатилади, везикулобронхиал нафас, хўл майда пуфаксимон бўғилиш учрайди. Бази беморларда кўпинча устки лимфа тугунлари катталанади. Туберкулик синамаси 30-50 % гача аниқ ифодаланади. Ўпка тўқимаси бўлинмаганда балғамда ва бронхларни чайқаш сувларида сил микроблари топилмайди. Бундай холларда бронхларда трахеобронхоскапияда махсус ўзгаришлар кузатилмайди. Лекин ўпка кавернаси шакилланишида ёки кўкрак ичи лимфа тугунлари жарохатининг тарқалиши ва бронхоген обсоменения кўринади. Шу вақтда сил микробал аниқланиши мумкин. Рентген кўриниши кичик лобуляр ва сигментар фокус кўринишида биполярност симптомининг пайдо бўлиши билан характерланади.
Базида қисман зотилжам ва ўпка илдизида катталанган кўкрак ички лимфа тугунлари гурухи уўринади. Жараённинг яхши кечиши замонвий усулларидан фойдаланилганда бирламчи комплекс секин соғаяди. (даволанади) фақатгина бир неча ой базида касаллик бошланганда 12 йилдан сўнг сурилиш ёки инкапсуляцияси элементларининг йўқолиши юзага келади. Касаллик оғир кечганда бирламчи ўпкадаги узоқ бўлиниши вакаверна хосил бўлиши мумкин. Базида эксудатив плеврит юзага келади. Бирламчи силнинг энг доимий шакли кўкрак ички лимфа тугунлари сили касалликнинг клиник белгилари кўринишлари организимнинг тезкорлиги лимфа тугунларининг тарқалишига боғлиқ. Агар уларда алохида ва кичик некроз ўчоқлари перифакал яллиғланиши сиз хосил бўлса умумий тезкорлик аста секин пасайса бундай кичик жараён шакли яширин яни бироз интаксикация билан кечиши мумкин. Кўпроқ инфилтратив ва бронхоаденитлар юқори истма умумий холсизлик тер терлаш ишга яроқлик пасайиши жўшқинлик кучаяди Доимий симптом қуруқ йўтал. Чақалоқ ва илк ёшларда болаларда йирик бронхларнинг ва средостепия азолари эзилиши оқибатида катталашган лимфа тугунлари йўтал жарангли бўлади.
Катталарда бу симптом кам кузатилади. Жисмоний тадқиқоқларда айниқса ёки катта беморларда лимфа тугунлари катталанувчини аниқлаш қийин ёки мумкин эмас. Базида кўкрак ўртаси бўшлиғида перкуссияда учбурчак ўтмас бўлиш юзани аниқлаш мумкин эшитганда ўзхгарган нафас ва кам миқдордаги қуруқ сийрак хўл майда пуфаксимон бўғилиш аниқланиш мумкин. Катталарда болалардаги каби кўп холларда бўйин ва қўлтиқ ости лимфа тугунлари катталашади. туберкулин реакциялари нисбатан доимий лекин хардоим хам аниқ тез аниқланмайди. Қондаги лейкоцитлар сони меёрда ёки чапга сурилиш натижасида кўпайган катталашган СОЭ кўтарилган туберкулин аниқланади. Рентгенда бир ўпка базида иккла ўпка илдизи кенгайиши аниқланади сояси нам структурали танли ўзгариши айниқса кўп миқдордаги gthbajyfk яллиғланишда кўпроқ учрайди. Бронхопулмонал ва бошқа гурух лимфа тугунлари бирдан катталашуви илдиз чегаралари характерга эга бўлади. (ўсмасимон бронхоаденит) интоксикация симптомлари СОЭ катталанувчи гипергик туберкулин реакциялари узоқ сақланиши мумкин, тезкор махсус даволаниш кўринишида хам. Секин аста перифонал яллиғланиш ўпка илдизи атрофида сўрилиши ва уларнинг торайиши кузатилади. Фақат касалликнинг аниқланиши ва даволанишидан 1-2 йилдан сўнг лимфа тугунларидан обизтвелиние бўлаклари пайдо бўлади. Касаллик казеоз ўчоғи калцинацияси болаларда катталарга қараганда тезроқ кечади. Касаллик кўпинча бронхларнинг махсус шкастланиши билан оғирлашади.